Hare Majesteits trouwste onderdaan
Gelijk maar een zijsprong. Sytze van der Zee kan goed onderzoek doen, goed schrijven, maar ook goed de suggestie zijn werk laten doen. Zijn boek 'Vogelvrij' gaat
over Jodenjagers, maar een foto van Anne Frank siert de omslag. De reden wordt op het einde van dat boek duidelijk, Sytze denkt dat Anne Frank verraden is door Ans
van Dijk (
link), een Joodse die uit angst zelfs haar broer aangaf bij de SD.
Maar het boek ontbeert iedere spat aan bewijs, puur op basis van aannames en één enkel feit, dat later ook nog eens onjuist bleek te zijn, meent
Van der Zee dat hij, en hij alleen, het bij het rechte eind heeft. Ik snap wel dat hij de omslag en zijn boek ophangt aan deze 'splinter', want een boek schrijven
over jodenjagers terwijl er al een geweldig boek over geschreven is door Ad van Liempt lijkt een beetje teveel van het goede.
Toch is zijn boek de moeite waard, zeker voor WOII fanatici als ondergetekende. Alles wat een ander onderzoekt hoef je immers zelf niet meer te doen.
Maar mijn mening over zijn boek neem ik wel mee als bagage als er weer een boek van Sytze uitkomt, zelf overigens zoon van een foute Nederlander. Zo verscheen in
2015 van de
hand van de oud-hoofdredacteur van Het Parool het boek 'Hare Majesteits trouwste onderdaan', een biografie over François van 't Sant die leefde van 1883
tot en met 1966.
Het verhaal van het boek gaat dus over Van 't Sant, maar ook nu wordt het boek opgehangen aan één feit, wat niet volgens iedereen een feit is. Tijdens
zijn verblijf in Engeland is minister-president Piet Gerbrandy niet erg slagvaardig, dat wordt slechts weinig uit de doeken gedaan na de oorlog. Dat komt mede omdat ook
Koningin Wilhelmina, Prins Bernhard en geschiedschrijver Loe de Jong in zijn nabijheid waren en dus ook aangemerkt mogen worden als tè laks.
Van der Zee beweerdt in zijn boek dat Erik Hazelhoff Roelfzema (soldaat van Oranje) samen met enkele mensen van de Nederlandse Binnenlandse
Strijdkrachten in 1947 een staatsgreep zouden hebben beraamd. Uiteraard verzint Van der Zee dit niet zelf, maar schrijft deze hersenspinsel toe aan degene over wie
hij een biografie schrijft, de in 1966 overleden François van 't Sant, een 'vriend' van de Koningin en Prins Bernhard.
Van 't Sant zou aan Koningin Wilhelmina, die in 1948 aftrad, hebben laten weten dat er op 24 april 1947 een moord zou worden gepleegd op een minister en dat een nieuwe
regering al 'klaar' zou staan om het roer over te nemen. Aanleiding was het Nederlands-Indië beleid. De rol van Van 't Sant was slechts dat hij de Koningin in zou moeten
lichten omtrent het voornemen. In de nalatenschap van Van 't Sant werd een brief gevonden waarin hij de Koningin inlichtte, duidelijk wordt niet of de brief ook is verzonden,
laat staan ontvangen.
Je kunt je afvragen waarom Van 't Sant een dergelijke staatsbelangrijke aangelegenheid niet persoonlijk aan haar zou melden.
Van 't Sant
François wordt in 1883 te Den Helder geboren en klimt binnen de politie op tot hoofdcommissaris in Utrecht, daarna in Den Haag, later wordt hij hoofd van de
Centrale Inlichtingen Dienst, nadat Koningin Wilhelmina aftreed ten gunste van haar dochter Juliana komt Van 't Sant in dienst van de nieuwe Koningin.
Geruchten rondom Van 't Sant zijn er te over, zo zou hij geweten hebben van de seksuele uitspattingen van Prins Hendrik, de man van Koningin Wilhelmina. Of hij mensen
heeft omgekocht of andere diensten voor de Prins heeft geregeld is altijd boven Van 't Sant blijven hangen als zeer sterke geruchten zonder direct bewijs. In 1935 wordt
Van 't Sant vertrouwensman aan het hof. Als de oorlog uitbreekt zit hij naast Wilhelmina in het vliegtuig richting Londen. Ook tijdens de oorlog doemen er allerlei
verhalen op over Van 't Sant, Wilhelmina kan uiteindelijk niets anders doen dan hem ontslaan. Maar dat ontslag blijkt later slechts schijn, voor de buitenwacht is
François uit beeld, maar in werkelijkheid is hij onverminderd aan de slag voor het hof als persoonlijk secretaris.
Na de troonswissel wordt Van 't Sant opnieuw officieel adviseur van het Hof, nu voor Juliana en Prins Bernhard.
Kabinet Beel
Na de oorlog komt Gerbrandy niet terug als premier, de eerste na-oorlogse regering wordt gevormd door de katholiek Louis Beel. Later doet Beel onderzoek naar de
Greet Hofmans affaire. Hofmans was een vriendin van Juliana en had teveel invloed op de Koningin, hier komt onderzoek naar, Willem Drees gelast Beel onderzoek te
doen naar Hofmans. Veel van de conclusies die werden getrokken waren gestoeld op uitspraken van François van 't Hof. Greet Hofmans werd verbannen uit
de paleizen. Pas vijftig jaar later werd het rapport omtrent de Greet Hofmans affaire openbaar gemaakt.
Aardig detail is dat Willem Drees de opdracht uitvaardigde, maar omdat het een privé kwestie betrof werkte de commissie formeel in opdracht van Juliana
en Bernhard.
...deel van het rapport en de conclusies...
Mijn mening
Van 't Sant is niet altijd onomstreden geweest, hij had contacten met Duitse en Engelse spionagediensten, nooit opgehelderd is of hij schadelijk is geweest voor
Nederland en het Koningshuis. Het feit dat hij vuile zaakjes opknapte voor de echtgenoot van Wilhelmina maakte het Koningshuis chantabel. Zijn trouw aan het
hof bleek wellicht nog het meest uit de affaire rond Greet Hofmans.
Loe de Jong staat er bij mij niet erg hoog op, de man was onevenwichtig en zat naar mijn smaak te dicht op het Koningshuis en de regering in ballingschap om na de oorlog
onafhankelijk te kunnen schrijven over Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Jong, is nooit betrapt op leugens, maar wel op feitelijke onjuistheden en het
weglaten van ter zake doende feiten.
Loe de Jong maakte in 1979 bekent dat Prins Hendrik in de jaren twintig een buitenechtelijk kind had verwekt. Deze informatie had hij van Van 't Sant die voor zijn dood
schoon schip had willen maken. Een affaire rondom de escapades van Prins Hendrik hadden zijn blazoen besmeurt, dat wilde hij oppoetsen. Dries van Agt, destijds
premier, wilde voorkomen dat De Jong zou publiceren, maar die chanteerde Van Agt vervolgens met het anders stoppen van het onderzoek en de geschiedschrijving.
Op zijn beurt dreigde Van Agt met een veto, het zou De Jong zijn baan kosten en de ware reden zou niet naar buiten gebracht kunnen worden. Van Agt was bang voor
reputatieschade van het Koningshuis.
Kortom, premier Dries van Agt werd door Loe de Jong gechanteerd en vica versa. De uitkomst was dat De Jong publiceerde, maar dat de regering er afstand van nam. Maar
hoe reageerde de Koningin? Zij liet De Jong weten er de voorkeur aan te geven dat er niet zou worden gepubliceerd, maar dat zij er begrip voor had dat de bezoedelde
reputatie van Van 't Sant herstelt moest worden.
Het publiek en de media reageerden mild, een en ander was een privé aangelegenheid en had niets met de oorlog te maken. Mede omdat niet alle details
naar buiten kwamen leek de affaire en daarmee de publicatie op een roddel. De enige die er enigszins beschadigd uitkwam was Loe de Jong. Sommigen beschuldigden De Jong
er zelfs van uit te zijn op de val van het Koningshuis.
En dan kom je weer uit bij het boek van Sytze van der Zee, waarin een link wordt gelegd tussen De Jong, Roelfzema en Gerbrandy, samen zouden zij een staatsgreep hebben
beraamd, Van 't Sant zou het nieuws over moeten brengen aan het hof.
Heeft Van der Zee in tegenstelling tot bij zijn boek over de jodenjagers nu wel bewijs, heeft hij bronnen die aantonen dat het geen verzinsel is dat er in 1947 mogelijk een
staatsgreep is voorkomen? Nee! Het boek is gebaseerd op enkele brieven die Van 't Sant schreef aan anderen en op enkele documenten uit het Rijksarchief. Van 't Sant
had al zijn dossiers voor zijn dood laten vernietigen.
Om vijftig jaar na iemands' dood, die banden had met het Koningshuis, een biografie te schrijven die nauwelijks sporen naliet moet je met een klein detail komen dat
je tot geweldige proporties opblaast om de publiciteit te halen. Dat weet Sytze perfect te bewerkstelligen, maar zo begon ik dit artikel immers ook. Rondom
François van 't Sant zal de volledige waarheid nooit boven water komen, ik heb al teveel putten op deksels zien verdwijnen als het ging om het Koningshuis.