De Dokwerker

De man die verslag deed over de gaskamers van Auschwitz

Zalman Gradowski was een Poolse Jood die op 7 oktober 1944 in Auschwitz werd vergast nadat hij twee jaar dwangarbeid had moeten verrichten in het Duitse concentratiekamp in Polen. Zalman dacht de verschrikkingen te kunnen overleven nadat zijn gehele familie al was vermoord.

Gradowski werkte voor het Sonderkommando, een groep Joodse gevangenen die aangesteld werden als bewaker of voor andere werkzaamheden werden aangewezen. In 2017 werd bekend dat Marcel Nadjari een geheim dagboek had nagelaten over zijn ervaringen als knecht in het crematorium van Auschwitz.
Eerder dus al had men een dagboek van Zalman Gradowski gevonden. Van leden van de Sonderkommandos was al bekend dat ze privileges hadden zoals een eigen bunker, meer voedsel en recht op medicatie. Het enige doel van de nazi's was om zo efficiënt mogelijk Joden uit de weg te ruimen.

Leden van de Sonderkommandos werden vooral ingezet bij het verbranden van de lijken en het daarna uitstrooien van de overgebleven as. Zalman Gradowski was lid van het Sonderkommandos in Auschwitz. Zalman speelde echter een dubbelrol, hij participeerde in een verzetsgroep binnen het kamp die zich ten doel had gesteld chaos te scheppen in het kamp om daarna het kamp over te nemen.
Op 7 oktober 1944 brak er opstand uit in Auschwitz, met naar binnen gesmokkeld kruit werd een deel van de gaskamers opgeblazen, daarbij kwamen een aantal bewakers om het leven. Een flink aantal gevangenen kon ontsnappen, maar nog dezelfde dag werden alle ruim 200 ontsnapten weer gevangen genomen door de Duitsers.
Eenmaal terug in het kamp werden zij samen met 250 'helpers' voor de ogen van de andere gevangenen doodgeschoten.

Geheim dagboek
Gradowski wilde dat men na de oorlog zou lezen hoe erg de hel van Auschwitz was, hij schreef zijn ervaringen op in een dagboek dat hij begroef in het kamp. Hij beschreef nauwgezet hoe de holocaust in zijn werk ging.

Marcel Nadjari

Nadjari overkwam min of meer hetzelfde als Gradowski met dat verschil dat de laatste wél de oorlog overleefde. Nadjari stopte een geheim dagboek in een thermosfles en begroef deze in januari 1945.
Pas 35 jaar later werd het flesje teruggevonden tijdens opgravingen in het voormalige vernietigingskamp, Gradowski was van Griekse afkomst, in die taal had hij 13 velletjes volgeschreven.

Het verslag is recentelijk ontcijferd, Nadjari schreef gedetailleerd hoe de Joden werden vergast met 3.000 tegelijk. Na enkele minuten moest Nadjari als onderdeel van een Sonder Kommando de lijken verbranden en de as uitstrooien.

Shlomo Venezia

Shlomo was een Jood van Grieks-Italiaanse afkomst die ver na de oorlog vertelde over zijn ervaringen in het Sonderkommando van Auschwitz, hij overleed in 2012. Schlomo werkte in een crematorium waar het haar van vergaste vrouwen moest afknippen.
Shlomo heeft lang gezwegen, pas in 1992 doorbrak hij zijn eigen stilte, toch duurde het nog tot 2007 alvorens zijn boek 'Sonderkommando Auschwitz' verscheen.
Kort na de oorlog had niemand interesse in de verschrikkingen.

Sonderkommando

Sonderkommandos bestonden uit gevangenen die onder dwang moesten meehelpen de Holocaust in snelle banen te leiden. Vaak werden de Kommandos na enkele maanden ontbonden en werden de leden vermoord en vervangen door nieuw aangekomen gevangenen. Later werd er een vast team aangesteld, zeer waarschijnlijk was dit omdat de aanvoer van nieuwe gevangenen stokte, miljoenen Joden waren inmiddels vermoord.
Uiteindelijk overleefde nauwelijks niemand de deelname aan een Sonderkommando omdat ze teveel wisten over hoe de nazi's te werk gingen.

Rond de 200 Nederlandse mannen heeft in Auschwitz in het Sonderkommando dienst gedaan, Maurice Schellekes en Josef van Rijk zijn twee van hen die de oorlog hebben overleefd en erover geschreven hebben. Naast hen zijn er slechts een handvol anderen opgespoord, allen zwegen lang, uit schaamte of schuldgevoel.
In totaal hebben een kleine honderd leden van het Sonderkommando de oorlog overleefd, inclusief de paar Nederlanders waarvan we zeker weten dat ze lid waren.
Son of Saul, film over het Sonderkommando KLIK HIER.