De Dokwerker

Ontjoden

Klinkt niet vriendelijk, heeft iets als 'ontdoen van' maar het tegenovergestelde is juist aan de orde. In dit artikel wil ik twee totaal tegenovergestelde 'fictieve' figuren aan u voorstellen die model staan voor een aantal personen uit de Tweede Wereldoorlog die 'goed' waren en een even zo grote groep die 'fout' was.

Goed en fout
Voor de iets ouderen onder ons zijn deze begrippen in relatie tot WOII heel begrijpelijk maar de jeugd schijnt niet altijd door te hebben waar de nuance ligt. Ik denk ook dat veel onbegrip en desrespect voortkomt uit onwetendheid en dat manco is toch echt iets wat ouders en onderwijzend personeel zich mogen verwijten.

De lijn tussen goed en fout was soms uiterst dun, wat kon je wel zeggen en wat niet. Vaak ook gaf je het een en nam je het ander. Zo kon je de Duitsers best boter verkopen terwijl je dan voor de hongerige Amsterdammers nauwelijks wat over had. Na de oorlog werden deze kruideniers daar nog wel eens op afgerekend maar geheel terecht was dat niet altijd.
Dure boter aan de Duitsers verkopen om vervolgens gratis suiker te kunen geven aan Joden klinkt toch alweer wat vriendelijker.

Zo had je winkeliers die tegen de instructies in gewoon verkochten aan de Joden. Achteraf werd ook hiervan wel eens gezegd dat dat om de centen ging maar zo was het niet altijd. De prijzen die aan de Duitsers werden gerekend waren soms zo hoog dat daarvan de winkelier lage prijzen kon rekenen aan Nederlanders.
Ook bleven veel kleine winkels met 'lange latten' zitten. Tijdens de oorlog werd er gekocht maar lang niet altijd afgerekend, dat zou na de oorlog wel goed komen. De buurtwinkeliers konden zich dit soms veroorloven omdat ze dus ook aan de Duitsers verkochten maar na de oorlog werden zij gezien als collaborateurs. Zo kwamen de Nederlanders die tijdens de oorlog 'op de pof' hadden gegeten makkelijk af van hun schulden.

Het gevolg was dus dat de rekening niet betaald werd en de klanten wegbleven. Na de oorlog zijn veel kleine winkels op de fles gegaan doordat ze 'goed en fout' waren in de oorlog in het belang van zichzelf en anderen.
Het kan verkeren.

Zo waren er ook ambtenaren, waaronder politiemensen, die overdag openlijk meewerkten met de Duitsers maar op de achtergrond in de nachtelijke uren actief waren in het verzet. Zo konden zij meeluisteren als de Duitsers snode plannen maakten en daarop inspelen door de informatie door te spelen aan het georganiseerde verzet.
De leiding van de politie had de uitdrukkelijke instructie gegeven mee te werken met de bezetter 'in het belang van de burgerij en jezelf'. Er waren speciale milities waar diezelfde burgers doodsbang voor waren want er werd soms wel erg goed gehoor gegeven aan de instructie. Anderen hadden daar meer moeite mee en werden daarvoor soms zelfs ontslagen.

De groep die door de mazen heen probeerdern te zwemmen deden dat vaak met gevaar voor eigen leven en dat van hun families. In de ogen van sommigen waren zij 'fout', ik denk dat ook hier de nuance wel wat meer benadrukt zou moegen worden.

Wie kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog voor jouw rechten op?
Nu vinden we het heel normaal dat we een eerlijk proces krijgen, op zijn minst mag je 'jouw' verhaal doen als je ergens van wordt beschuldigd. Als je geen of weinig inkomen hebt krijg je een advocaat toegewezen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag dat wel even anders. Duizenden werden dagelijks zonder enige vorm van proces op transport gezet naar doorvoerkampen om later te worden vermoord in een van de vele vernietigingskampen of ze moesten werken in tewerkstellingskampen. Bedrijven als Philips en Siemens hadden vestigingen gebouwd naast dergelijke werkkampen.

De advocatuur bestond uiteraard ook tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het NIOD heeft onderzoek gedaan naar deze beroepsgroep. De conclusie is schokkend. Zeker, veel mensen werden gered door de tussenkomst van een advocaat maar een eenduidige stelling tegen de Duitse overheersing werd er niet ingenomen. Alle advocaten werkten mee met de Duitsers, zelfs toen de zogenaamde nazi-wetten werden ingevoerd.
De nazi-wetten stonden boven het buiten werking gestelde Nederlandse rechtssysteem en de niet langer erkende internationale wetgeving. Hierdoor waren de handen van de advocaten gebonden, het was meewerken of tegenwerken en van dat laatste had iedereen al snel door wat dat betekende.

Op 6 september 2010 hield dr. Joggli Meihuizen van het NIOD een toespraak bij de presentatie van 'Smalle marges', een boek over de Nederlandse advocatuur tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het boek is te koop, de toespraak (zeer interessant) leest u HIER.

Beroepsverbod voor Joden

De Duitsers verboden Joden nog langer als advocaat op te treden voor niet-Joden, alle Amsterdamse advocaten gingen hiermee akkoord omdat zij wilden voorkomen dat zij alle zaken op hun bordje zouden krijgen die tegen Joden zouden worden aangespannen.

Door de formulering van het verbod konden Joden namelijk wel verdedigd worden door een Joodse advocaat. Ergerlijker was dat er een veel kwalijker argument meespeelde bij de advocatuur om akkoord te gaan met het ingestelde beroepsverbod. De bezetter dreigde Duitse advocaten aan te stellen in Nederland.
Hierdoor zouden Nederlandse advocaten zonder zaken komen te zitten en dus zonder inkomen. Naar verluidt gingen de advocaten schoorvoetend akkoord maar in werkelijkheid ondermijnden zij de Nederlande rechtsstaat, iets wat een advocaat bij de beëdiging dient te bezweren nooit te zullen doen.

Calmeyeren, ontjoden
De meest voorkomende en uiterst effectieve handeling die advocaten in nauwe samenwerking met het verzet konden doen was het ariseren van Joden door het afgeven van een verklaring dat iemand 'geen Jood' was. Dit werd ook wel 'calmeyeren' genoemd.
Stamboomvervalsingen kwamen op grote schaal voor en hebben een onbekend aantal Joden een gruwelijke dood bespaard.

Ook stelt het NIOD dat er regelmatig pogingen ondernomen zijn om namens familieleden geïnterneerden vrij te krijgen in het belang van de samenleving. Bijvoorbeeld omdat een familiebedrijf niet langer functioneerde en de 'vader des huizes' absoluut nodig was om het bedrijf draaiende te houden.
In veel gevallen werden de omstandigheden aangedikt, soms met succes, soms niet. Vast staat dat er veel advocaten een 'op het oog' dubbelrol hadden maar dat uiteindelijk voor een aantal van hen de balans door heeft geslagen naar de goede kant.

Goed, beter dan best
Robert Baelde was advocaat en later procureur te Amsterdam. Hij was actief lid van de Nederlandse Unie maar werd al vroeg opgepakt door de Duitsers en naar en kamp gestuurd, daar organiseerde hij cursussen en ontspanningsmiddagen. Na een aanslag door het verzet op een trein werden er vijf willekeurig gekozen mannen uit het kamp gefusilleerd als vergelding.

In het rapport van het NIOD worden met name de advocaten Kotting en Van Proosdij genoemd die honderden Joden wisten te calmeyeren om daarmee hun leven te redden. Met leugen en bedrog wisten deze dappere advocaten met gevaar voor eigen leven honderden Joden de verschrikkingen van de kampen te helpen ontlopen.

Fout, fout, fout
Advocaten die openlijk uitkwamen voor hun Duitse symphatieën kregen na de oorlog de deksel op hun neus maar daarover straks meer. Het aansluiten bij de SS of een openlijk lidmaatschap van de NSB was een brug te ver. Van eerlijke vertegenwoordiging was dan geen sprake meer. Als de nazi's een belangrijk man uit de weg wilden hebben kreeg hij een meewerkende advocaat toegewezen om zo alsnog veroordeeld te worden.

Er waren ook advocaten die lid waren van de NSB en benoemd werden tot rechter. Zo werkten zij vrijwillig mee aan de greep die de Duitsers hadden op het justitieël apparaat.

Slecht voorbeeld doet slecht volgen
Meest schokkende in het rapport van het NIOD is de conclusie dat de landsadvocaat (Jhr. Mr. G.W. van der Does, Gerrit Willem) openlijk uitkwam voor zijn Duitse symphatieën en meeschreef aan NSB propaganda.
Na de oorlog werd er een grootschalig en diepgravend onderzoek opgestart naar rechters, advocaten en het openbaar ministerie. Negentig advocaten werden aangeklaagd, tegen dertig was onvoldoende bewijs.

De overige advocaten mochten nooit meer hun beroep uitoefenen. Over Van der Does werd men het aanvankelijk niet eens maar men wilde ook honderd procent zekerheid hebben. Een zware commissie concludeerde uiteindelijk dat Van der Does zwaar misbruik had gemaakt van zijn functie en de Nederlandse wetten met voeten had getreden. Ook had hij de door hem bij zijn benoeming afgelegde eed meerdere bewezen malen niet nageleefd.

Weetje
De broer van Van der Does, Jan van der Does was een vooraanstaand lid van de NSB.

Zuiveringsbesluit

Het Zuiveringsbesluit werd kort na de oorlog in werking gezet om onderzoek te verrichten naar iemands' politieke betrouwbaarheid. Kon iemand na de Tweede Wereldoorlog nog wel functioneren? Velen zijn door onjuiste verklaringen van getuigen, die meenden iets over iemand te weten, ten onrechte uit hun functie gezet. Bewijs was er vaak niet.
Anderen konden ondanks overweldigend bewijs juist op hun post blijven.

Advies? Ontslag! Resultaat? Nieuwe topfunctie bij de overheid!
Het na-oorlogse kabinet legde meerdere bevindingen over Van der Does naast zich neer en benoemde hem opnieuw tot landsadvocaat met vergaande bevoegdheden.
Een landsadvocaat verdedigt de Nederlandse Staat in juridische aangelegenheden en is door de Kroon benoemd. Dit betekent dus dat Koningin Wilhelmina. prinses Juliana en Prins Bernhard wisten van de benoeming van deze landverrader maar hem, ondanks het vele bewijsmateriaal, toch mede benoemden. Immers, de Koningin moest het Koninklijk Besluit ondertekenen waarmee Van der Does opnieuw in functie kwam na de Tweede Wereldoorlog.
Van der Does was van 1936 tot en met 1964 (twintig jaar na WOII dus) landsadvocaat!

Weetje
De familie Van der Does is een familie van adel, dat gaat terug tot de dertiende eeuw. Zij genieten ook vandaag de dag nog veel aanzien.

Veel functionarissen kregen na de oorlog een 'verklaring van politieke betrouwbaarheid in oorlogstijd', waarmee zij weer openbare en bestuurlijke functies konden bekleden. Beroep was tegen het weigeren een dergelijke verklaring af te geven of het ten onrechte afgeven van een verklaring niet mogelijk.
Hierdoor zijn veel mensen ten onrechte benadeeld en anderen ten onrechte bevoordeeld.

Inventaris van het archief van de Landsadvocaat mr. J.H. Telders, 1917-1936
Dit hoofdstuk is interessant. Telders was namelijk de voorganger van Van der Does. Uit 1981 stamt een dossier in het Nationaal Archief waarin staat dat er een groot deel van de dossiers van Telders uit zijn archieven verdwenen zijn, die zouden terug te vinden moeten zijn in de archieven van Van de Does, zijn opvolger.
Zoals bekend roerde Hitler zich in nazi-Duitsland in de eerste jaren dertig al. De NSB in Nederland bestond halverwege de jaren dertig al tijden en kwam vanaf 1936 steeds fermer uit voor haar verwerpelijke standpunten. In dat jaar trad Van de Does aan als landsadvocaat. Er is bewijs dat Van der Does twee maanden na het uitbreken van de oorlog in Nederland de NSB in bewoordingen en met geld steunde.

Maar reeds in 1934, twee maanden voor zijn benoeming door de Kroon (!) schreef Van der Does mee aan NSB propaganda.
Zijn verraad aan de grondwet komt pijnlijk aan het licht als hij op 13 juni 1940 adviseert om toe te staan dat Nederlandse wapenfabrikanten de Duitsers voorzien van 'alles' waar ze om vragen. Vast staat dat er Nederlanders zijn doodgeschoten met in Nederland gemaakte kogels onder goedkeuring van Van der Does en in feite dus gelegitimeerd door het Koningshuis.
Immers, de koningin wees bij Koninklijk Besluit Van der Does in 1936 aan als landsadvocaat terwijl men toen al kon weten dat hij anti-Joods en overtuigd pro-Duits was.

Joodse advocaten tijdens de Tweede Wereldoorlog

Ik hoef niet uit te weiden over het lot van de Joden om te illustreren dat ook onder Joodse advocaten veel slachtoffers zijn gevallen. Nederland telde zo'n tweehonderd Joodse advocaten waarvan er 116 de oorlog hebben overleefd.
Een groot deel ervan is geholpen door collega's of waren gevlucht of ondergedoken.

Weetje
Er waren veertig advocaten die zich tijdens de bezetting van de Duitsers afkeerden en dat niet meer na konden vertellen. Dertien van hen waren Joods.

Conclusies NIOD De advocatuur boog mee toen de rechtsstaat ophield te bestaan en Van der Does was fout tijdens de Tweede Wereldoorlog en had na de oorlog direct ontslagen moeten worden.

Tot slot
Ik vind het onbegrijpelijk dat deze kwestie nooit meer belicht is na de oorlog. Van der Does kon tot 1964 zijn functie uitoefenen zonder ooit verantwoording af te hebben hoeven leggen over zijn openlijke steun aan de nazi's.
Speelt zijn adelijke afkomst een rol? Geen idee. Ik kon niets meer vinden over deze zaak dan wat hierboven staat.
Wordt vervolgd, garandeer ik u.