De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

De Drie van Breda

Na de Tweede Wereldoorlog werden 18 oorlogsmisdadigers ter dood veroordeeld. Vier bij verstek, zij ontsprongen de dans en stierven in vrijheid. De Koepel van Breda
Vijfmaal werd de doodstraf voltrokken, van negen anderen werd de doodstraf omgezet in levenslange opsluiting. Reeds in 1959 werden vijf van hen vrijgelaten. De resterende vier zaten in 'De Koepel van Breda'.
Aanvankelijk was het dus 'De Vier van Breda' maar na de vrijlating van één van hen en grote ophef over het al dan niet (later) vrijlaten van de resterende twee is de term 'De Drie van Breda' bij veel Nederlanders bekend.

Van Breda, wat dan?
'De Koepel van Breda' staat voor de koepelgevangenis in het centrum van Breda. Nationale bekendheid kreeg deze gevangenis doordat er na de oorlog veroordeelden werden opgesloten.

Volgens het verdrag van Genève zijn daden als marteling, verminking en lijfstraffen schendingen van de menselijke waardigheid, ook wel menselijkheid genoemd. Dergelijke misdrijven, gepleegd tijdens de oorlog, worden oorlogsmisdrijven genoemd. Plegers ervan worden daarom als oorlogsmisdadigers bestempeld en zwaar gestraft omdat hun slachtoffers geen enkele kans hadden.
In de koepel van Breda werden vier oorlogsmisdadigers opgesloten, zij hadden geen enkel mededogen met hun slachtoffers getoond, velen, verbaasde het dat er later wel medelijden verwacht werd door deze vier langgestraften.

Wie waren zij?
Willy Lages (1901 - 1971)
Joseph Kotalla (1908 - 1979)
Franz Fischer (1901 - 1989)
Ferdinand aus der Fünten (1909 - 1989)

Willy Lages
Lages functioneerde als SS'er voor de SD in Amsterdam en was verantwoordelijk voor de registratie van Joden. Die rol was cruciaal voor wie er er wel en wie er niet naar een concentratiekamp werd Meurenberg proces gedeporteerd.
Het is bekend dat hij verantwoordelijk was voor de executie van meerdere leden van het verzet waaronder Hannie Schaft. Hiervoor werd hij ter dood veroordeeld maar Juliana weigerde het doodvonnis te bekrachtigen waarna een levenslange gevangenisstraf volgde.

Joseph Kotalla
Kotälla was administratief hoofd en plaatsvervangend kampcommandant van Kamp Amersfoort en stond te boek als psychisch onevenwichtig. Zijn bijnaam was de Beul van Amersfoort omdat hij meerdere malen zelf de trekker overhaalde.
In 1949 werd Kotälla ter dood veroordeeld, maar ook zijn straf werd omgezet in levenslange detentie.

Ferdinand aus der Fünten
Aus der Fünten was eveneens een SS'er en zeer betrokken bij de deportaties omdat hij mede verantwoordelijk was voor de logistiek. Hij ontliep eveneens de doodstraf doordat Juliana wederom weigerde te tekenen.

Franz Fischer
Deze ras-SS'er 'leefde' voor het vervolgen van Joden, naar verluidt zijn enige passie wat hem de bijnaam 'Judenfischer' opleverde. Hij werd aanvankelijk gestationeerd in Utrecht maar verhuisde later naar Den Haag waar hij zich bezighield met deportaties.
Hij ontliep de doodstraf, net als de andere drie. Zijn straf moest hij uitzitten in Breda.

Weetje
Juliana wilde niet tekenen voor de doodvonnissen, haar moeder, Wilhelmina wel. Zelfs vlak voordat zij troonsafstand deed tekende ze nog het doodvonnis van Ans van Dijk. De enige vrouw die ook daadwerkelijk geëxecuteerd is.

Onbegrepen
De Vier van Breda zaten tot aan de dood van Willy Lages in eenzame detentie, zij werden uiteraard goed verzorgd, maar hun straf was onomstreden en dus terecht. De twijfel over de menselijkheid kwam toen Lages Debat 1972 over de Drie van Breda in 1969 overleed.
Jarenlang gingen er sindsdien stemmen op om de drie vrij te laten. Zelf kregen ze van iedere discussie hoop en begrepen niet waarom het dan toch niet tot een vrijlating leidde. Alsof zij de enigen waren die verantwoordelijk waren voor de gevolgen van de Duitse bezetting.

Het NIOD deed onderzoek naar de tegenstellingen in de samenleving als het ging om het vrijlaten van de drie. Wat ik eruit haal is dat zowel de voor- als de tegenstanders dezelfde argumenten aanvoeren.

Nederlanders waren niet altijd even dapper en heldhaftig als het erop aan kwam de Joden de helpende hand toe te steken. De voorstanders van vrijlating zeiden dat we dan nu ook niet zo flink moesten zijn door drie oude zieke mannen tot hun dood vast te blijven houden.
De tegenstanders zeiden dat ze juist nu moesten volharden en de Joden niet het gevoel moesten geven dat ze opnieuw in de steek werden gelaten.

Van Agt
Dries van Agt toont zich de laatste jaren een fervent voorvechter van de Palestijnse zaak. In niet mis te verstande bewoordingen laat hij zich regelmatig 'stevig' uit over Israël. Het een kan ik niet los zien van het ander.
Van Agt ijverde er meerdere malen voor de Drie van Breda vrij te laten. Dat brak hem evenzovele malen op. Later zou Van Agt zeggen dat deze kwestie hem nog altijd zwaar op de maag lag. Of dat was omdat hij niet voor elkaar kreeg wat hij wilde of omdat hij telkens zo'n grote tegenstand ontmoette die hij niet begreep is mij niet bekend.

De overgebleven twee schreven eind jaren tachtig een brief, daar sprak voornamelijk zelfmedelijden uit want enige vorm van excuus stond er niet in. Maar er speelde meer, Beatrix zou zich met de kwestie hebben bemoeid.

Protest vrijlating drie van Breda

Rol van het Koninklijk huis

De Duitse tak van onze Koningin is niet onomstreden maar daar wil ik het hier niet over hebben. Beatrix zit pas relatief kort op de troon als de een van de gevangenen in Breda overlijdt en Van Agt ervoor pleit de anderen dan maar vrij te laten. Een paar jaar later, zo gaat het gerucht dat ik elders wel onderbouwd heb gezien maar ik kan dat niet overnemen omdat ik zelf niet 100% zeker kan zijn van het bewijsmateriaal, bereikt Beatrix het verzoek vanuit Duitsland de twee overgebleven Duitse oorlogsmisdadigers gratie te verlenen.

Pas in 1989 neemt een andere CDA politicus de beslissing die Van Agt (zoals u wellicht weet eveneens van Katholieke huize en een CDA-prominent) al lang had willen nemen, namelijk de vrijlating van de Twee van Breda.

Bernhard kwam uit een familie die vol met nazi's zat. Zelf was hij ook niet onbevlekt maar zou net op tijd tot inkeer komen. Dat hij een stadhoudersbrief aan Hitler geschreven zou hebben om namens hem de scepter te zwaaien over Nederland is een hardnekkig gerucht maar enig bewijs ervoor ontbreekt tot op heden.

Juliana weigerde meerdere malen de door rechtbanken uitgesproken doodvonnisen te bekrachtigen. Na de oorlog deden familieleden van Bernhard nog altijd geen afstand van hun nazi-symphatieën tijdens de oorlog. Het Koningshuis draagt het CDA een warm hart toe, veel oud-gedienden worden beschouwd als vertrouwelingen van Beatrix.
Meerdere foute Nederlanders kregen na de oorlog hoge posities, onder andere een minister en het hoofd van de binnenlandse veiligheidsdienst (BVD.)

Weetje
Voor het perspectief, zeg maar de sfeer in het Koningshuis, nog een klein voorvalletje dat ik zelf heel typerend vind. Toen Juliana in 1937 trouwde waren er, uiteraard, veel Duitsers. Immers, Bernhard was Duitser en die familie was vanzelfsprekend welkom.
Alleen, daar zaten wel opvallend veel officieren bij die regelmatig de Hitlergroet brachten. Ook verzochten zij keer op keer nationaal-socialistische muziekstukken ten gehore te brengen, Toen de dirigent van het aanwezige orkest dat weigerde werd hij door Wilhelmina persoonlijk vervangen door een andere dirigent die daar minder moeite mee had.

Hoe liep het af met de Vier van Breda?
Lages werd wegens ziekte in 1966 vrijgelaten en leefde nog vijf jaar als vrij man in Duitsland. Kotälla stierf in de Bredase gevangenis in 1979. Fischer en Aus der Fünten werden in 1989 vrijgelaten. Beiden overleden kort daarna in Duitsland.

Weetje
In de jaren zeventig wilde minister Van Agt de overgebleven drie vrijlaten maar dit stuitte op veel protesten uit verzetskringen. In 1989 waren de protesten niet minder maar de twee werden toch op humanitaire gronden vrijgelaten.

Wie er ter dood veroordeeld werd na de Tweede Wereldoorlog LEES JE HIER.

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme