De Dokwerker

Communist en verzetsheld

De communisten werden na de oorlog verguisd, hun rol tijdens de oorlog werd gebagatelliseerd en tot ver na de oorlog werden communisten geweerd bij herdenkingen. Het houden van een toespraak was al helemaal ondenkbaar.
Maar ook vandaag de dag botert het niet tussen het linkse en het rechtse kamp, net zoals dat tijdens de bezettingsjaren eigenlijk al het geval was.

Nuance vooraf
Het linkse verzet was beter georganiseerd dan het rechtse. Een van de Amsterdamse verzetshelden was Lou Jansen, een overtuigd communist.
Maar gelijk een aantekening, tussen de Amsterdamse CPN en de landelijke top boterde het evenmin. Dat had alles te maken met het niet-aanvalsverdrag dat Moskou met Adolf Hitler had gesloten. De lokale tak van de CPN in Amsterdam had dagelijks te maken met anti-Joodse maatregelen en intimidatie. De landelijke CPN was niet zo tegen de bezetter omdat die een pact gesloten had met Hitler.
Deze controverse heeft tot ver na de oorlog doorgesudderd.

Lou Jansen

Voor wie door Geuzenveld loopt en het Lou Jansenplein kruist zal er niet snel bij stilstaan dat Lou Jansen een door de Duitsers vermoordde verzetsheld was. Lou was 43 toen de zeer twijfelachtige eer hem te beurt viel om als eerste Nederlander door een rechtbank ter dood te worden veroordeeld.
Op 9 oktober 1943 werd hij op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd.

Amsterdammer Lou Jansen (Mercatorstraat 155) was communist en staat te boek als de administrateur die precies wist hoe de lijntjes liepen. Hij gaf samen met Paul de Groot en Jan Dieters tijdens de eerste oorlogsjaren leiding aan de CPN. Hij en zijn gezin moesten onderduiken omdat de Duitsers jacht op hem maakten.
Jan Janzen, stukadoor en organisator van de illegale krant de Waarheid en leider van het district Amsterdam, dus zeer belangrijk voor de partij, werd op 3 februari 1943 door de SD aangehouden en verhoord. Het moet er hard aan toe zijn gegaan want Jan was een bikkel, maar de SD wist hem toch te breken. na twee dagen gaf hij de namen en adressen prijs van de leiding van enkele Communisten, waaronder die van Lou Jansen.

Piet Vosveld
Van de zoon van Lou Jansen (Ruud) ontving ik meer informatie over het verraad. Niet Jan Janzen, maar Piet Vosveld zou uiteindelijk verantwoordelijk zijn geweest voor het oppakken van het gezin Jansen.
Op de zesde dag in februari van het jaar 1943 sloeg Jan Janzen door, het gezin Jansen woonde tot dan aan de Schoutenweg in Deventer. Toen de SD daar aankwam was het gezin net vertrokken naar een nieuw onderduikadres in Eerbeek. Loe de Jong schrijft in zijn kroniek dat het gezin Jansen in Deventer was opgepakt, iets wat dus niet klopt.

P. O. C. Vosveld speelde een bedenkelijke rol, hoe het exact heeft gezeten is niet bekend, maar Piet Vosveld heeft meerdere Communisten verraden, dat is zeker. Piet verbleef in 1943 in Amsterdam, hij was reeds voor de oorlog lid van de CPN, maar brak later na een akkefietje met de top. Vosveld legde na de oorlog tegenstrijdige verklaringen af.
Alles reconstruerend moet het, in het kort, aldus zijn gegaan:
Vosveld werd opgepakt door de SD en sloeg al vrij snel door waarbij hij afsprak Jan Dieters, een van de kopstukken van de CPN, in de val te laten lopen zodat de SD hem kon oppakken. Op 3 april 1943 viel Dieters inderdaad in handen van de SD en bezwichtte onder de martelingen op 6 april waarbij hij eveneens het adres van Lou Jansen prijs gaf. Tijdens die afspraak zou ook Paul de Groot aanwezig zijn, maar die was verlaat, op een afstand zag hij hoe Dieters werd opgepakt en verdween zelf. Op dat moment had hij alarm moeten slaan want hij kon er van uitgaan dat Dieters zou doorslaan. Hij waarschuwde Lou Jansen niet.
Bij de inval door de SD dachten ze Paul de Groot (hij heette eigenlijk Saul, hij was de andere sterke man van de CPN) aan te treffen, Lou had valse papieren en zij dat hij Paul niet was en hoopte zo de dans te ontspringen, Jansen werd echter alsnog herkend en moest toch mee. Na acht dagen van zware verhoren brak Jansen en tekende een verklaring waarin tal van namen en gebeurtenissen stonden.

Onder dezelfde druk moesten Dieters en Jansen afstand nemen van de CPN en wat zij gedaan hadden, in de hoop de doodstraf te ontlopen deden zij dat. Op 24 augustus 1943 moesten Jan Dieters en Lou Jansen voor een Duitse rechtbank verschijnen waar zij ter dood werden veroordeeld. Hun laatste gratieverzoek werd op 9 oktober 1943 om half zes afgwezen, twee uur later werden zij op de Waalsdorper vlakte door de Duitsers doodgeschoten.
Van Piet Vosveld verwachtte de SD nu ook dat hij ook Jan Postma in de val zou laten lopen.
Dieters en Jansen waren opgepakt en Paul de Groot voelde het vuur aan de schenen, die had zich uit de leiding van de CPN teruggetrokken, Postma volgde hen op. De afspraak tussen Postma en Vosveld was gepland voor 5 april, echter, Jan moet onraad hebben geroken, want hij bleef weg. De Duitsers hadden Vosveld gewaarschuwd dat er niets mis mocht gaan, dan zouden hij en zijn gezin worden opgepakt.
Hierop dook Vosveld onder, want Postma verscheen dus niet. De SD maakte jacht op familieleden van Vosveld die uiteindelijk zelf op 16 april in Amsterdam werd opgepakt. Vosveld verraadde daarop de nieuwe top van de CPN en kreeg als waardering van de SD een huis in De Bilt en bleef ook daar meewerken met de Duitsers. Om en nabij twintig mensen zijn door Vosveld verraden.

Het verzet heeft later nog getracht Vosveld te liquideren voor zijn verraad. Jan Bonekamp en Hannie Schaft hebben eind juni 1944 getracht hem op te sporen na een tip, Vosveld zou in De Bilt zijn gezien, iets wat niet ondenkbaar is omdat hij toen met zijn gezin in Soest woonde en zijn ouders een café hadden. Na lang speurwerk vonden ze een adres, toen ze er de volgende dag langs wilden om Vosveld dood te schieten bleek hij een uur daarvoor te zijn getipt.
Piet is nooit gevonden waardoor hij de dans ontprong. Naar verluidt heeft hij in Friesland gewoond waarna hij na de oorlog naar Engeland vetrok.


Vosveld vluchtte na de oorlog naar Engeland, die wezen hem later uit waardoor Vosveld terecht kon staan in Nederland voor zijn verraad. Eind 1952 werd hij tot tien jaar veroordeeld, in hoger beroep bleef daar acht jaar van over. Maar ook die straf zitte hij niet uit. De Hoge Raad oordeelde dat zijn verraad niet opzettelijk was geweest en dat hij gezwicht was voor de enorme druk die hem door de Duitsers was opgelegd.
Op 16 april 1954 was hij vrij man, zonder strafblad.

In zijn latere leven werd Vosveld verdacht van fraude en oplichting, hij had meerdere mensen gedupeerd. Alvorens het tot een uitspraak van een rechter kwam overleed Vosveld op 17 oktober 1970. Naderhand bleek inderdaad dat hij te kwader trouw had gehandeld.

Op 3 april 1943 wisten de Duitsers Lou Jansen dus na verraad uit eigen kring te arresteren in Eerbeek, aanvankelijk schreef ik dat dat op de Schoutenweg te Deventer was waar Lou en zijn gezin bij een oude vriend zaten ondergedoken, maar Ruud, de zoon van Lou Jansen schreef mij dat het toch echt in Eerbeek was. Zo wisten de Duitsers Lou Jansen alsnog te berechten, veroordelen en fusileren (9 oktober 1943.) Lou Jansen kreeg postuum het Verzetskruis link.
Met grote dank aan Ruud Jansen!

Paul de Groot wist uit handen te blijven van de Duitsers, in tegenstelling tot zijn vrouw en dochter die in Auschwitz zijn vegast. Paul werd hoofdredacteur van De Waarheid en zat in de Tweede Kamer voor de nieuw opgerichte CPN. Uiteindelijk ging hij roemloos ten onder door conflicten in de CPN top. Daarna trok hij zich terug en heeft over de oorlog en de periode daarna nimmer iets willen zeggen.
Hij overleed (87) op 3 augustus 1986.
Paul de Groot heeft na de oorlog lang beweerd dat hij het pamflet 'Staakt!!!, Staakt!!!, Staakt!!!' had geschreven. Hij ontweek de familie van Lou Jansen, waarschijnlijk voelde hij zich schuldig dat hij Jansen niet gewaarschuwd had.

CPN tijdens de oorlogsjaren 40-45

Vrijwel direct nadat de Duitsers ons land hadden bezet werd de CPN verboden. Dit had op zich weinig effect want de communisten wisten al lang wat hen te wachten stond: de illegaliteit. Een van de doelen was de Duitse bezetter tegenwerken. He startschot tot het linkse verzet werd hiermee door de Duitsers zelf gegeven toen zij op 15 mei 1940 de CPN verboden.
Vaak wordt betwist dat het linkse verzet de Februaristaking had georganiseerd, maar later is vast komen te staan dat de pamfletten waarin werd opgeroepen tot de staking gedrukt waren op de stencilmachine van De Waarheid, het partijblad van de CPN. Lou Jansen had de tekst geschreven.

Waar komt die anti-communistische houding vandaan?
Ik heb daar naarstig naar gezocht en ben tot een opvallende conclusie gekomen. Prins Bernhard stond aan het hoofd van de Binnenlandse Strijdkrachten, in de volksmond, het rechtse verzet. De reden waarom er sprake was van een 'rechts' en een 'links' verzet was simpel, de CPN was tegen het Koninginshuis en hoopte in het eerste bezetingsjaar vurig dat de Duitsers korte metten zouden maken met het vorstenhuis Van Oranje.
Maar toen bleek dat Wilhelmina vanuit Londen iedere dag op de radio kwam om de Nederlanders een hart onder de riem te steken en haar eerste vertrouweling Prins Bernhard was, draaide de CPN als een blad aan een boom. Alle energie werd gestoken in het tegenwerken van de Duitsers met als eerste echte grote actie de Februaristaking.

De communisten werden er echter niet populairder op. De Duitse bezetter was er veel aan gelegen om de goed georganiseerde CPN het zwijgen op te leggen, de politie werd als instrument gebruikt. Moeilijk om leden op te sporen was het niet want reeds voor de oorlog was de BVD in de partij geïnfiltreerd. De dossiers kwamen al snel bij de SD terecht.
Jansen en andere leden uit de top van de partij werden verraden. Maar ook anderen werden opgepakt. Naar schatting 1.500 leden van de CPN zijn opgepakt en omgebracht. In verhouding tot andere verzetsgroepen een bijzonder hoog aantal.

Slechts drie Communisten kregen in 1946 het Verzetskruis, waaronder Lou, later werden heldendaden beloond met mindere eer, ook al waren de daden vaak minstens van zo groot belang als sommigen die wel het Verzetskruis kregen. De aversie tegen de Communisten hield lang aan. Het zit nabestaanden niet altijd lekker.
Maar ook Trijnie Jansen (1939) niet. Zij trouwde met de zoon van Lou Jansen, haar man Frederik (1925) is inmiddels overleden, maar hij is altijd met de oorlog bezig gebleven, en daarmee ook Trijnie. Frederik wilde meer eer voor zijn vader, het Verzetskruis zag hij slechts als een daad van het moment. Meer is hij altijd op zoek geweest naar erkenning dat zijn vader Lou de eerste aanzet tot de Februaristaking had gegeven en het pamflet schreef. Tot op heden heeft ook de gemeente Amsterdam nog niet gereageerd.

Het pamflet dat op 25 februari (Februaristaking) werd uitgedeeld is door Lou geschreven. Daaronder staat een artikel uit een krant over de rol van Lou. Daaronder de toekenning van het Verzetskruis.