De Dokwerker

Velser affaire

Er is veel wat de Tweede Wereldoorlog kenmerkte, voor de een zijn dat de deportaties, de ander het verzet, maar de intriges 'kleuren' de episode 40-45 nog dagelijks in. De Velser affaire is een zaak die tot op de dag van vandaag niet is opgehelderd, we moeten het dus doen met wat schamele feiten, een handvol aanwijzingen en talloze theorieën.
Zelfs het begin en einde laten zich moeilijk raden.

In het kort
Een aantal politie-agenten in Velsen heeft nauwe banden met een rechtse verzetsgroep, er loopt ook een lijntje naar de dienst Binnenlandse Strijdkrachten die vanuit Londen worden aangestuurd door Prins Bernhard en zijn staf. Koningin Wilhelmina is gek op haar schoonzoon en stelt alles in het werk hem zijn werk te laten doen.
De ministersploeg onder leiding van Gerbrandy kijkt vleugellam toe vanuit Londen, de tweede viool spelend.

Het hardnekkige gerucht heeft altijd de ronde gedaan dat men in Londen alles wilde doen om te voorkomen de communisten als 'de' verzetshelden uit de Tweede Wereldoorlog zouden komen. Zo werd Hannie Schaft met een leeg pistool op pad gestuurd om een Duitser te vermoorden en werden op het eind van de oorlog 'opvallend' veel Joden en verzetsmensen verraden aan de Duitsers.
De Velser affaire speelde toen het zuiden van Nederland al bevrijd was, de kans dat de geallieerden zouden opstomen naar het noorden was groot, de communisten mochten vooral niet profiteren van hun verzetsdaden. Overigens waren zij veel beter georganiseerd dan de rechtse verzetsgroepen.

September 1944
Als je anti-Duits en anti-communist was had je alle ingrediënten om in het gevlij te komen bij zowel de regering als het Koningshuis. Haarlem was een communistisch bolwerk en een doorn in het oog van zowel het rechtse verzet als de machthebbers in Londen.
Pieter Menten (LINK) was een oorlogsmisdadiger die volgens eigen zeggen veel wist over de instructies om het linkse verzet uit te schakelen. Hij zou lang uit de gevangenis weten te blijven totdat de documenten die zijn verhaal zouden moeten staven werden gestolen uit zijn Blaricumse vila. Menten nam de wijk naar Zwitserland om later toch te worden veroordeeld.

Diverse rechercheurs uit Velsen werkten samen met het sterk georganiseerde rechtse verzet in Haarlem, echter, mensen als Hannie Schaft behoorden tot het 'andere' kamp, de communisten. De Velser affaire gaat in de kern om de samenwerking tussen de politie en het rechtse verzet waarbij meerdere mensen uit de communistische hoek, alsmede een aantal Joden, werden uitgeleverd aan de SD.

Er is vaak onderzoek gedaan naar de praktijken in Velsen en naar de vermeende opdrachtgevers. De rechercheurs die met naam en toenaam bekend waren bleven altijd buiten schot. Telkens weer werden er onderzoeken opgestart, maar de leden van de diverse commissies werden stelselmatig tegengewerkt, uit welke hoek de sabotage kwam is niet duidelijk.
Eind jaren veertig wordt de commissie Versteeg ingesteld, deze mag onafhankelijk onderzoek doen en komt met een aantal opvallende conclusies, alleen, niemand mag ze lezen. De regering besluit uit 'landsbelang' het rapport in de la te leggen.

Tweede commissie, dertig jaar later
In de jaren 1977 - 1978 herhaalt de commissie Schõffer deels het onderzoek. Pieter Menten is het hoofddoel maar omdat die onlosmakelijk verwoven lijkt te zijn met Hannie Schaft en de Velser Affaire wordt door Schõffer ook daarnaar onderzoek gedaan.
Het onderzoek levert veel informatie op die gedocumenteerd ligt maar slechts ten dele kan worden ingezien, eruit kopiëren is uitgesloten.

De Haarlemse officier van justitie N. Sikkel
Als er vanuit Engeland opdrachten worden verstrekt het linkse verzet af te stoppen worden er in Velsen twee politiemannen belast met het verzamelen van belastende informatie. Deze twee dienders zijn zorgvuldig uitgekozen door officier Sikkel in Haarlem, familie van premier Gerbrandy in Engeland.
Het linkse verzet was beter georganiseerd dan hun rechtse collega's dat uit splintergroeperingen bestond terwijl links zich verenigd had in de Raad Voor het Verzet (RVV.) Sikkel schrijft meerdere brieven aan zijn zwager in Londen waarin hij aangeeft bang te zijn dat de RVV na de oorlog de macht zal grijpen. Een van die brieven ligt ter inzage bij het NIOD.

Conny Braam

De Velser affaire zal de geschiedenis ingaan als het grootste mysterie aller tijden. Vele onderzoeken, maar weinig conclusies en nooit één vervolging. Conny Braam verdiepte zich in de kwesie, zij sprak veel mensen en schreef er een boek over.
Hoewel weinigen oprechte medewerking verleenden aan de commissies die ooit onderzoek hadden gedaan naar de zaak publiceerde een betrokken rechercheur uit Velsen plots een boek waarin alle omstandigheden 'verklaart' werden als los zand, toevalligheden. Braam liet zich niet afleiden en trok haar eigen plan. Haar bevindingen zijn ronduit schokkend.

Tijd voor een onafhankelijke commissie, waar wie betaalt?
Alle na-oorlogse regeringen hebben tot op de dag van vandaag geen oog en oor gehad voor de vele verzoeken om voor eens en voor altijd af te rekenen met de mythes. Er wordt echter geen geld beschikbaar gesteld omdat de meeste getuigen zouden zijn overleden, iets wat niet klopt. Ook in de archieven van het NIOD moeten meters dossiers liggen die een helderder licht op de kwestie kunnen leggen, en toch blijft onderzoek uit.

Het dossier Versteeg uit 1950 werd eind 1978 openbaar gemaakt. Onder andere staat erin te lezen dat enkele in 1943 gearresteerden inderdaad door de SD en plaatselijke Velser politie zijn opgepakt onder leiding van de burgemeester die overtuigd lid was van de NSB.
Alle opgepakten werden naar de SD van Amsterdam gestuurd. De commissie Versteeg was ervan overtuigd dat er sprake was van verraad en dat daar politiefunctionarissen uit Velsen bij betrokken zijn geweest. De toenmalige minister deed er niets mee.

Het rapport
Dezelfde dag (!) dat ik dit artikel online zette kreeg ik per mail een verslag toegezonden van de commissie die in 1945 onderzoek had gedaan naar de Velser Affaire, ik leid het in, het gehele rapport kun je hier op De Dokwerker downloaden.

De Commissie Versteeg infomeerde de Tweede Kamer der Staten-Generaal, het rapport werd dus in een la gegooid om er in 1978 weer uit te komen en te bespreken. Dit was de inleiding van het rapport, eronder staat een link naar het volledige verslag en de conclusies.
Zitting 1978-1979
15 404 Velser-affaire
Nr. 2 VERSLAG
Verslag van de Commissie, belast met het onderzoek naar de 'Velser-affaire' De Commissie belast met het onderzoek naar de Velser-affaire heeft de eer Uwe Excellentie het navolgende verslag aan te bieden:
Inleiding
Vooraf ga de opmerking, dat dit onderzoek zeer tijdrovend en moeizaam geweest is, omdat de Commissie aanvankelijk voor een vacuüm stond. Stukken, die ten grondslag konden dienen aan dit onderzoek, bestonden of niet of slechts ten dele. Wat deze laatsten betreft, waren dit meest ongetekende, vaak niet afgemaakte rapporten, waarbij naar aanleiding van geruchten beginonderzoeken ingesteld waren, welke geen verderen voortgang gehad hadden. Daarnaast hebben talrijke personen verhoren afgenomen, die zelfs niet op schrift gesteld zijn.
Toen de Commissie haar onderzoek aanving, was...LEES VERDER

In Velsen gaan al jaren stemmen op om een nieuw onderzoek in te stellen, het zou toch geen gevolgen meer kunnen hebben voor mogelijke daders omdat die al lang overleden zijn. Het NIOD wordt gevraagd onderzoek te doen omdat die over talloze dossiers beschikken die door anderen niet of slechts ten dele mogen worden ingezien.
Het NIOD stuurt een rekening die vooraf moet worden betaald: 25.000 euro. De gemeenteraad van Velsen is hier zeer verbolgen over waarop er een stichting wordt opgericht teneinde het geld bij elkaar te krijgen om zelf onderzoek te kunnen doen.

Er is één man binnen de BVD die wil praten, maar alleen met een journalist die hem heeft opgespoord. De journalist mag onder geen beding zijn naam vrijgeven, de twee drukken de hand en de BVD'er praat voluit. De regering in Londen is inderdaad betrokken geweest bij het geven van opdrachten om het linkse verzet (de RVV) uit te schakelen. Met het plotselinge overlijden van de journalist verdwijnt dit verhaal diep onder de grond, van de BVD'er is nimmer meer iets vernomen.

Pieter Menten woonde in de buurt van Velsen (Aerdenhout) en kende Sikkel, de man die officier van justitie was en de twee rechercheurs opgedragen had zich met de 'speciale opdracht' uit Londen bezig te houden. Deze zwager van de regeringsleider in ballingschap had waarschijnlijk zijn mond voorbij gepraat tegen Menten of hem misschien zelfs wel documenten in bewaring gegeven, uit angst dat hij zelf niet veilig was.

Menten zou met deze documenten dus chantage op de regering hebben gepleegd. Ook kende Menten Prins Bernhard, immers, ze hadden samen al eens gegeten en Menten kwam plotseling vrij nadat hij de prins een brief had geschreven met daarin aanwijzingen dat Menten iets wist over de Nederlandse autoriteiten in Londen tijdens de bezettingsjaren.

De commissie Schõffer deed onvoldoende onderzoek naar de Velser affaire, maar concludeerde wel onomwonden dat er van een complot geen sprake was geweest.

Natuurlijk probeer ik meer informatie boven water te krijgen maar zelfs delen uit de eerder verschenen rapporten die ooit openbaar waren en zelfs op het Internet waren gezet blijken ineens 'geen resultaten' meer op te leveren.
Conny Braam blijft zich inzetten voor een breed onafhankelijk onderzoek, net als veel Velsense politici.

Oprichting Stichting Steun Onderzoek Velser Affaire

Op particulier initiatief is in 2005 de Stichting SOVA opgericht, doel is alsnog klaarheid brengen in de Velser Affaire. Nieuwe informatie (met name het boek van Braam) en getuigen-verklaringen werpen een ander licht op de zaak.
In het belang van de nabestaanden en de bevolking van Velsen wil men helderheid in deze kwestie en voorkomen dat dossiers worden vernietigd. Het wil niet echt vlotten, de stand van zaken begin 2011 was de volgende.

Er zijn zeer sterke aanwijzingen dat er sprake is van een doofpot in het landsbelang. De verhoudingen tussen rechtse en linkse verzetsgroepen en het gezag in Londen zijn complex. Er is gesproken met iemand die geheime dossiers onder zich heeft.
(Dit verwijst m.i. ,Ben Verzet, naar de journalist en zijn BVD informant.)

De stichting loopt stuk in Nederland, het NIOD is in feite nodig maar die geven geen volledige inzage dus is de commissie genoodzaakt naar Engeland en Canada te gaan om daar meer boven water te krijgen. De vraag of de onderzoekers toegang krijgen tot dossiers die bij veiligheidsdiensten liggen lijkt niet erg voor de hand te liggen omdat daarvoor toestemming van de politiek nodig is en Nederlandse na-oorlogse kabinetten nimmer voortvarend zijn geweest met het boven tafel krijgen van details rondom de Velser Affaire.

Hoe triest misschien ook, maar het lijkt erop dat er belangen zijn die uitstijgen boven de waarheidsvinding. Stel dat de regering bewust de communisten sabotteerde door ze aan de Duitsers te verraden en zowel de premier (Gerbrandy) als het hoofd van de Binnenlandse Strijdkrachten (Prins Bernhard) ervan wisten kan dat het Koningshuis alsnog beschadigen.

Ik zie met name de link met Pieter Menten als een groot gevaar voor de politieke stabiliteit in het Nederland van nu. Immers, als vast zou komen te staan dat politiek leiders en leden van het Koninklijk huis betrokken zijn geweest bij verraad, corruptie en het creëeren van een doofput affaire zou dat gevolgen kunnen hebben voor het vertrouwen van het volk in de politiek en de troon.

Misschien is het daarom maar beter als de Velser Affaire een onopgehelderd vraagstuk blijft. Mooi scenario voor een film of serie overigens (gaat er komen, eind 2016.)