De Dokwerker

Joden hadden ook veel te vrezen van eigen landgenoten

De Duitsers vielen ons land in 1940 binnen en ondervonden daarbij weinig tegenstand, zeker na het bombardement van Rotterdam was het iedereen wel duidelijk dat er geen eer te behalen viel tegen de militaire overmacht van het Duitse leger. Dat er Amsterdamers op de bruggen stonden te zwaaien naar de Duitse kolonnes die onze stad in kwamen nemen is illustratief voor hoe velen zich gedroegen in de daarop volgende jaren.

Mijn argwaan over de 'medewerking' tijdens de oorlogsjaren ontstond toen ik las dat er in Nederland relatief veel Joden waren weggevoerd en omkwamen. In andere landen werden er minder Joden op transport gezet in verhouding tot de totale Joodse bevolking. Nu was Nederland ook in die tijd natuurlijk dikbevolkt, iemand laten onderduiken was minder makkelijk dan in Franrijk.
Ook las ik dat er veel medewerking was geweest van de Amsterdamse bevolking, medewerking aan de Duitsers dan wel te verstaan.

Trams

Het GVB (Gemeentelijk Vervoer Bedrijf) werkte mee met het transport van Joden, je kunt stellen, ze hadden weinig keus. Maar de trambestuurders stonden in de rij om dienst te doen als het zondag was, want dan werd er dubbel betaald.

Pulsen

Veel mensen weten wat dit betekent, weinigen waar het woord vandaan komt. Pulsen is niet alleen een methode om de fundering onder een huis te vernieuwe maar staat ook voor 'het leeghalen van een huis'. Abraham Puls was Amsterdammer en had tijdens de oorlogsjaren een verhuisbedrijf en verscheidene loodsen. De Duitsers huurden hem in om de huizen van weggevoerde Joden leeg te halen. Vele bezittingen kwamen bij de nazi's terecht die dure meubels en schilderijen naar Duitsland lieten brengen. Maar Puls liet zichzelf ook niet onbetuigd, hij hield veel huisraad voor zichzelf om het weer door te verkopen.

Taxateurs

Puls was niet de enige. Ik kan me een voorval herinneren dat ik las in een dossier bij het NIOD. In de Jodenbreesstraat was een schoenenwinkel van een Joodse Amsterdammer gevestigd, de heer Monas. Hij kreeg van de Duitsers te horen dat hij zijn winkel niet langer mocht open houden. Zijn winkel werd getaxeerd want hij zou 'netjes' uitgekocht worden.
Vervolgens kwam er een officiële taxateur, in dit geval van een kantoor uit de buurt (Prins Hendrikkade), hij schatte de inventaris op 600 gulden, daar ging zijn loon nog van af. De heer Monas kon niet anders dan berusten, ook al had hij zelf nog een schuld van 1.500 gulden aan een leverancier. Die sleepte hem zelfs nog voor de rechter die Monas vervolgens veroordeelde tot het betalen van de restschuld, want de rechter kende het grootste gedeelte van de uitkoopsom toe aan de eiser.
Die behield zich het recht voor het restant op een later moment alsnog te kunnen innen bij Monas. De winkel werd gesloten en de inventaris verkocht. Het bedrijf dat de taxatie deed was zowel voor, tijdens als na de oorlog een gerenommeerd taxatiebureau dat jarenlang ongeremde medewerking had verleend aan de nazi's.

Makelaars

De Duitsers woonden niet in tenten, toch waren er duizenden in de stad. Waar die verbleven is nauwelijks iets over te vinden, maar als je een beetje graaft kom je daar wel achter. Ze verbleven in pensions, hotels en dure panden, daarvoor werd gewoon huur betaald. De (onder-) officieren huurden huizen, hoe hoger de rang des te luxer het huis, aan de Willemsparkweg bijvoorbeeld werd menig huis voor grof geld verhuurd aan Duitsers.
Menig makelaar waar u nu uw huis van huurt of koopt heeft zijn geld verdient in de oorlog. Zijn vader en/ of opa maakte grof geld door met de Duitsers samen te werken. Er zijn gevallen bekend van Joden die uit hun mooie huis moesten om plaats te maken voor een Duitse officier. Zelf werden de Joden dan naar andere Joodse families gebracht of naar een krot.

Notarissen

De notarissen moesten in 1946 bij de Minister van Justitie op het matje komen, die stelde dat het notariaat geld had verdiend aan het roven van, onder andere, Joods onroerend goed. Hij dreigde met verregaande maatregelen als de 'oorlogswinst' niet zou worden afgedragen en foute notarissen zich niet zouden melden.
Uiteindelijk kwam er een zeer schamele regeling uit, notarissen die lid van de NSB waren geweest vielen buiten de regeling, maar dat aantal was zo laag (7), daar had de Broederschap geen moeite mee, zij werden geslachtofferd. Tijdens de oorlog zijn rond de 20.000 Joodse panden geroofd.
...lees hier verder over huizenroof...

Politie

Al vrij vroeg vond de leiding van de politie het beter om mee te werken, die boodschap werd in niet mis te verstane bewoordingen overgebracht aan alle dienders die in verreweg de meeste gevallen ook gehoorzaamden. Toen de Duitsers bevolen meer Joden op te pakken schroomden politie-agenten niet om midden in de nacht Joden uit hun huizen te halen, krijsende babys deden hen niks, maar getuigen van deze wandaden hebben vandaag de dag nog trauma's van die gebeurtenissen.
Rechercheur Willem Klarenbeek bleek een vaste opdrachtgever fotograaf Bart de Kok te zijn. Klarenbeek liet zich dan ook zeer regelmatig fotograferen terwijl hij werkzaamheden ten gunste van de Duitse bezetter uitvoerde.
Op 26 maart 1999 overleed Klarenbeek (75) te Hilversum.

Zwarte markt

Door de economische malaise ontstond er schaarste, daar maakten velen misbruik van. Bekend is dat tijdens de hongerwinter een zak aardappelen een trouwring kostte maar al veel eerder maakten winkeliers en handelaren misbruik van de situatie door woekerprijzen te vragen.

Foute fotograaf

Het Stadsarchief bezit oorlogsfoto's van de beruchte NSB-fotograaf Bart de Kok (link) die tijdens een verbouwing van een huis in Amsterdam Zuid zijn gevonden. Onder andere fotografeerde hij Joden die op transport werden gesteld, Op schijnbaar luchthartige wijze nemen ze bij de trein afscheid van geliefden en vrienden.
De Kok fotografeerde veel straatscènes die veelal door de Duitsers voor propaganda- en antisemitische doeleinden werden gebruikt. Zo legde hij de schermutselingen op het Rembrandtplein vast die de aanloop vormden tot de Februaristaking van 1941. Plaatjes van Joodse Amsterdammers die worden aangehouden, lastig gevallen en gearresteerd.
Een serie foto's (KLIK) betreft het beroven van Joodse diamanthandelaren in de Amsterdamse Diamantbeurs op 16 april 1942.

...later meer...