De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Het 'vergeten' getto van Amsterdam

In februari 2016 las ik in Het Parool een stukje over een huursverhoging in de zomer van 1942 voor een piepklein stukje Amsterdam, de Asterstraat. Over het hoe en waarom wilde ik meer weten, maar al snel vergat ik dit. Totdat ik zelf door de buurt liep en mij herinnerde dat de Amsterdamse krant erover geschreven had.

Ditmaal kon ik het al helemaal niet snel meer vergeten, want bij thuiskomst zag ik een berichtje van EYE (bioscoop in Amsterdam) dat zij de première gingen verzorgen van 'Het Vergeten Getto', een documentaire over een stukje Amsterdam Noord dat door de Duitsers was aangewezen als plek waar alleen Joden mochten wonen. Nu was dat 'mochten' relatief, want er was sprake van 'moesten'.
Disteldorp is nu de eindhalte, want Asterdorp bestaat feitelijk niet meer, het was een plek van schaamte geworden voor de gemeente.

1926 Schoremstad

Tussen de Aster- en Distelweg bevond zich een industrieterrein dat geen bestemming meer had, er werden binnen een omheining 134 woningen gebouwd, die waren alleen te bereiken via een brug. Via een poort kreeg je vervolgens toegang tot het gebied waar aan 'heropvoeding' werd gedaan. Amsterdamse 'ontoelaatbaren' bewoonden de woonschool waar de gemeente vanaf wilde, althans, ze moesten 'heropgevoed' worden. Ook Zeeburgerdorp uit 1925 was zo'n plek. In Nederland waren nog enkele 'heropvoedingskampen'.

Het Poortgebouw van Asterdorp >>>
Later zou dit Villa Volten heten


Als ze 'geschikt' werden bevonden om weer in de samenleving terug te keren kwamen ze in sociale woningen terecht in de Van der Pekbuurt, dit zou na een jaar moeten gebeuren, maar sommige gezinnen woonden wel tien jaar in Asterdorp.
Het Asterdorp werd geheel beheerd door de bewoners zelf. Veel Jordanezen zijn hier terecht gekomen, niet eens altijd omdat ze a-sociaal waren, maar omdat ze de huur niet meer konden betalen. In de Jordaan had je veel onbewoonbaar verklaarde woningen waar (te) grote gezinnen op een kluitje woonden. In eerste instantie vonden ze het Asterdorp helemaal nog niet zo slecht, maar de bewoners kregen te maken met het stempel 'Asterdorp-bewoner', dat betekende vaak geen werk en dus geen vooruitgang.

Asterdorp kende oorspronkelijk geen straatnamen, alleen nummers, 1 t/m 134. In juni 1932 werden de huisnummers veranderd en kwamen er drie straten voor in de plaats: de Blauwe-Distelweg, de Fuchsiastraat en de Edelweisstraat. Loe de Jong heeft het nergens in zijn kroniek over Asterdorp als kamp of getto, best opmerkelijk.

De Miranda

Monne de Miranda (Salomon Rodriguez de Miranda) was namens de SDAP (de latere PvdA) wethouder voor Volkshuisvesting in Amsterdam toen de Duitsers Asterdorp in gebruik namen, De Miranda was weliswaar Joods, maar hij had zich van het geloof afgekeerd, toch brak zijn afkomst hem op, vooral toen De Telegraaf in 1939 een hetze tegen hem begon. Het zou hem breken, hij werd een depressieve man.
In 1941 had de Joodsche Raad hem gevraagd de relletjes in de stad te beteugelen door de Februaristaking te veroordelen, hetgeen hij weigerde. De Duitsers hielden De Miranda nauwlettend in de gaten, in het najaar van 1942 werd hij opgepakt en naar Kamp Amersfoort gebracht waar hij zwaar mishandeld werd. Op 3 november 1942, tien dagen later, overleed hij aan de gevolgen van zijn verwondingen.
Asterdorp werd ook wel 'het concentratiekampje van De Miranda' genoemd, het moet zwaar op zijn geweten hebben gedrukt.

1942 Concentratiekamp

De Duitsers houden de stad in een ijzeren greep, er zijn drie grote gebieden waar veel Joden wonen, het gebied rond de Staalstraat tot aan de Peperstraat is zelfs afgesloten geweest en later ook als getto (link) erkent. Overigens zijn de Transvaal- en Rivierenbuurt ook als getto erkent. Het ommuurde gebied in Amsterdam Noord is inmiddels bekend bij de bezetter die het bestempelde als Jodengetto. De 'school voor a-socialen' was toen al ruim twee jaar gesloten.

De gemeente heeft volledig meegewerkt aan dit plan, ze sloegen er zelfs een slaatje uit omdat er nu meer mensen in de woningen zaten en er in feite dus sprake was van meerdere inkomens per woning. De huur werd met 25% verhoogd. Er hebben 307 Joden gewoond waarvan er slechts 80 terugkeerden uit de kampen of nooit gedeporteerd zijn geweest. De meesten werden vermoord in Auschwitz en Sobibor.
In Asterdorp woonden de laatste Joden, er zaten toen nog wel enkele duizenden Joden her en der in Nederland ondergedoken.

De Joodsche Raad had binnen Asterdorp, aan de Blauwe-Distelweg 2, een kantoor.

Bommen op Asterdorp

In de zomer van 1943 vond er een bombardement plaats op Amsterdam Noord om de Fokkerfabriek te treffen, ook Asterdorp werd gedeeltelijk geraakt, sinds 1955 was het terrein weer in gebruik als industrieterrein voor kleine bedrijfjes, alle huisjes werden met de grond gelijk gemaakt.

Villa Volten

Aan de Asterdwarsweg herinnert op nummer 10 alleen nog het poortgebouw aan het getto, André Volten was kunstenaar en gebruikte het gebouw als atelier en woonhuis. Hij overleed in 2002. In 2016 wordt het opgeknapt en als 'Villa Volten' in gebruik genomen.

Stephan Steinmetz promoveerde op 'Asterdorp, een Amsterdamse geschiedenis van verheffing en vernedering'.

André Volten schreef een auto-biografie, die is binnen deze site verder niet van belang, toch haal ik er graag een citaat uit:
Het leven bestaat bij de gratie van de dood. Ons leven is afhankelijk en wordt bepaald, niet alleen door onze eigen dood, maar evenzeer door de dood en het doden van ander leven; dat wij fokken, slachten en vreten. Tot op de dag van heden heeft dit onoplosbare en gruwelijke probleem mij bezig gehouden.
Ik was en ben geen goede visser. Ik hou me bezig met betrekkingen, betrokkenheden en betrekkelijkheden.


Zijn vader was visser, ik besluit met:
Na de oorlog heb ik ruim een jaar in Amsterdam gewoond, en heb ik het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs bezocht (de voorloper van de huidige Rietveldacademie). Op die school en in die stad heb ik de kunst, de moderne kunst, de moderne beeldende kunst ontdekt en tot op zeker hoogte eigen gemaakt. De kunst als wijze van leven, de kunst als stelling, de kunst als wezen, de kunst als leven.
Een bijzondere man op een bijzondere plek.

Musical en documentaire

Op 25 oktober 2011 ging er in het M-Lab in Noord een musical in première, genaamd: 'Asterdorp - Het godvergeten Noord', de voorstelling ging over de a-sociale gezinnen - de 'ontoelaatbaren' - uit de dertiger jaren. De voorstelling vertelde het verhaal van twee bewoonsters en een opzichteres, over de onmacht, schaamte, goede bedoelingen en pogingen de leefomstandigheden in Asterdorp te verbeteren.
Toepasselijke liedjes als 'De afgekeurde woning' van Johnny Jordaan en 'De kleine man' van Louis Davids werden ten gehore gebracht in deze voorstelling die slechts zesmaal is opgevoerd.
In 2016 ging op 5 mei de documentaire 'Asterdorp, het vergeten getto' van Filmmaakster Saskia van den Heuvel in première in bioscoop EYE. Ook nu was er helaas weinig belangstelling voor Asterdorp. EYE overwoog namelijk om de documentaire langer te programmeren, het bleef bij twee vertoningen, de première en een op 16 mei, waarvoor ik een kaartje kon bemachtigen.
De film werd gefinancierd middels crowdfunding en sponsors.

Voorbeeld

De familie Joshua woonde in Utrecht, op een dag kwam er een man aan de deur die zei dat hij kwem kijken of de woning geschikt voor hem was, het gezin snapte er niets van. Bij vertrek van de man zei hij: "binnen een week laat ik weten of ik de woning zal betrekken". Zoals gezegd, na een week liet de man weten dat het gezin moest vertrekken, hij vond hem geschikt.
De familie Joshua vroeg aan hem waar ze dan moesten wonen en of de man niet een briefje voor hen kon schrijven. Dat deed hij, het werd hun redding. Want twee dagen na hun vertrek uit de woning werden bij één razzia alle Utrechtse Joden opgepakt en op transport gesteld, ze kwamen nooit meer tegrug uit de kampen.
De familie Joshua kwam met het bewijsje via de Joodsche Raad in aanmerking voor een van de woningen in Asterdorp.

Bezoek ook vooral de WEBSITE van Stephan Steinmetz waar meer documenten, foto's en verhalen staan over Asterdorp.

Plattegrond van Asterdorp zoals het was


Asterdorp in 1942


Brief van de gemeente Amsterdam uit maart 1942


Vila Volten anno 2016, het terrein waar eens Asterdorp stond is bijna klaar voor bebouwing
Wat er met de vila gaat gebeuren was ten tijde van het
schrijven van dit blaadje niet bekend
UPDATE: in 2023 bleek mij dat Vila Volten (thans Atelier Volten) nog bestaat!
Asterdwarsweg 10, 1031 HR Amsterdam en is op zaterdag en zondag
van 13:00 - 17:00 uur geopend tijdens tentoonstellingen.
info@ateliervolten.nl












Asterdorp, plaatje van Google


Trailer van de documentaire


Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme