De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Deze gedempte gracht heeft alles in zich

Ik denk dat de Nieuwezijds Voorburgwal het hele verhaal van de oorlog kan vertellen, als je de verhalen van deze straat kent en langs de huizen loopt heb je als het ware een sjabloon van wat er in de oorlog gebeurd is.
Je zit vast niet te wachten op een lang verhaal, laat ik de foto's nemen als leidraad.

Het is mei 1940, de weerstand van het Nederlandse leger is gebroken, Rotterdam heeft moeten bloeden voor het vijf dagen vechten tegen een immens Duits leger, de angst dat ook Utrecht, Den Haag en Amsterdam gebombardeert zullen worden zit er goed in. De sleutels van het lanf worden bij de aanstaande bezetter ingeleverd. Amsterdam wordt ingenomen, via grote invalswegen van de stad stromen Duitse troepen de stad binnen.
Op de Nieuwezijds Voorburgwal rukken er tientallen jeeps, motoren met zijspan en vrachtwagens op. Om drie minuten voor twee draait de eerste jeep met op de achterkant een mitrailleur gemonteerd voor het Postkantoor langs richting de Dam.

Vijf jaar later, de Duitsers blazen de aftocht via dezelfde weg als ze gekomen zijn, de Nieuwezijds Voorburgwal is de plaats van handeling, maar in de tussen tijd is er veel gebeurt. We volgen een aantal huizen die een verhaal vertellen.

58 - 60 | Gebouw De Standaard

Dagblad De Standaard was vanaf 1872 de spreekbuis van de anti-revolutionairen, drukkerij Holland was een zusterbedrijf dat eveneens op dit adres was gevestigd. De Duitsers verboden het blad en stuurden veel personeelsleden naar Duitsland in het kader van de Arbeitseinzatz. Ook de kranten Trouw, Paraat en ons Volk, die allen illegaal waren, werden hier gedrukt. Na de oorlog trok Trouw in het pand.
Het gebouw is zwaar in verval, enorm zonde.



74 | Valse persoonsbewijzen

13 juni 1944, het is vroeg in de morgen, de Duitsers hebben een tip gekregen dat de persoonsbewijzen sectie op dit adres hier is gevestigd. Het kantoor wordt opgerold.



90 | Café

Hier kwamen veel SD'ers over de vloer, er zou een beruchte verrader zijn neergeschoten maar ik heb daar te weinig bewijzen voor.



120 | Nederlandsche Opekta Maatschappij

In 1933 verhuisd Otto Frank zijn bedrijf naar Amsterdam, later zou hij het inschrijven aan de Prinsengracht 263, het onderduikadres van o.a. Otto en zijn familie waaronder Anne Frank. Over deze stoep moet Otto Frank vele malen gelopen hebben, totdat...



147 | Achteringang Paleis

Aan het begin van de oorlog wilde Mussert het Paleis laten gebruiken als stadhuis maar daar stak de burgemeester (Voûte) een stokje voor door de Duitsers het gebouw aan te bieden als kantoor.



160 | Het Parool

Johannes Jesse heeft een drukkerij, deze wordt totaal niet verdacht door de Duitsers, pas na de bevrijding wordt bekend dat hier de illegale krant 'Het Parool' werd gedrukt. Er waren meer drukkerijen in Nederland die Het Parool maakten maar deze zat in het hart van de Duitse bezetter.



176 | Die Port van Cleve

Dit restaurant fungeerde tijdens een aantal oorlogsjaren als gaarkeuken, er werden gigantische hoeveelheden voedsel bereid voor onder andere werknemers van grote fabrieken. Naar verluidt vergaderde verzetsgroep CS6 (van de Corellistraat 6) hier vaak.





178 | Voormalig Hoofdpostkantoor

Met name wat er na de oorlog gebeurde is sprekend voor hoe men 'graag' wilde vergeten. In de oorlogsjaren vielen er veel slachtoffers onder de postbeambten. Zij, 68 in totaal, werden na de oorlog herdacht, op unieke wijze. Er stonden vazen, die waren leeg. Op 4 mei werden die gevuld, door nabestaanden, dat ging jarenlang zo.
Op twee plaquettes stonden de 68 namen. In 1988 verhuisd het postkantoor naar de Singel, de vazen verdwijnen. Maar één vrouw komt ook dat jaar op de vierde mei langs met een bosje bloemen, als eerbetoon aan een van de 68 slachtoffers. Zij meldt zich aan de balie en vraagt om een vaas, de medewerkster is stomverbaasd en vraagt waarom de vrouw hier een vaas met bloemen wil vullen.
Ze wijst op de plaquettes, woorden vielen er niet, ijlings werd er een vaas gebracht. Jarenlang herhaalde dit prachtige ritueel zich. Aan het pand aan de NZV is nu Magna Plaza gevestigd, aan de gevel is een plaquette te zien. Op de laatste foto zijn de plaquettes te zien zoals ze nu hangen in het oude Hoofdpostantoor aan het Singel waar nu de Amsterdamse Ombudsman gevestigd is.









225 Telegraaf gebouw

Er ging veel aan vooraf maar uiteindelijk plaatste De Telegraaf anti-Joodse artikelen en SS-propaganda maar liet ook Duitse bladen van haar persen rollen. Na de oorlog mocht de krant een paar jaar niet verschijnen en moest het toestaan dat kranten die in de oorlogsjaren wel in verzet waren gekomen gebruik maken van het pand.



226 | Communicatie centrum

Vanuit het pand waar thans een Albert Heijn-supermarkt is gevestigd werden tijdens de Tweede Wereldoorlog alle telefoonverbindingen onderhouden.



230 | Marten Toonder

Toonder werkte tijdens de oorlog voor de 'foute' Telegraaf, was lid van de door de Duitsers ingestelde Kultuurkammer en huiste in het pand waar de 'Deutsche Zeitung in den Niederlanden' werd gedrukt. Na de oorlog werd hij veroordeeld wegens collaboratie.
Later bleek dat hij anti-Duitse spotprenten tekende voor andere bladen, stempels vervalste voor het verzet en een illegale drukkerij runde. Zijn verweer tijdens het proces was dat hij door mee te werken meer kon bereiken voor het verzet en zijn werknemers kon beschermen. Men was daar doof voor.
Hij ontving later alsnog het Verzetsherdenkingskruis toen men achter zijn verzetswerk kwam. Op dit adres had hij een studio.



234 | Algemeen handelsblad

Deze krant leek aanvankelijk tegen de Duitse bezetting maar al gauw veranderde dit, na de oorlog kreeg ook deze krant een verschijningsverbod.



254 - 256 | Joden

Overal in de stad woonden en werkten Joden, vaak werden zij gedwongen hun woning te verlaten of hun bedrijf over te dragen aan een niet-Jood. Ook moesten veel Joden hun bedrijf sluiten zonder dat ze daarvoor schadeloos werden gesteld.
Op 254, een hoog, woonde de familie Hijman van Collem, zij kwamen in de zomer van juli 1944 allen om in een Duits concentratiekamp in Polen, het pand is na de oorlog afgebroken. Het was te vervallen om te behouden. Op 256 zat volgens een lijst die was opgesteld door de Amsterdamse politie een Joodse kunsthandel, de gehele familie De Vries ging op transport, er is nooit meer iets van hen vernomen, dit pand is nog hetzelfde als toen het was toen zij door de Amsterdamse politie en de SD uit hun huis/ winkle werden gehaald.



271 | Drukkerij Spin

Klaas Wever werkte hier als typograaf. In maart 1943 werd hij tewerkgesteld in Duitsland, tijdens een kort verlof keerder hij niet meer terug maar dook onder en sloot zich aan bij het verzet.
In februari 1945 werd hij door Nederlandse politiemannen herkent, aangehouden en overgedragen aan de Duitsers die hen drie weken later op het Eerste Weteringplantsoen doodschoten. Het pand van de Spin en een aantal belendende panden is afgebroken en vervangen door een nieuw gebouw waarin onder andere een filiaal van de Slegte is gevestigd.



282 | Verzetshuis

Tineke Strobos (link) hielp meer dan honderd Joden in het pand waar nu het Betty Asfalt Complex in zit. Tineke overleed in 2012, op 3 juni van dat jaar werd een plaquette aangebracht.





290 | verzetsbolwerk

Op 18 april 1945 vielen de Sipo en de SD hier binnen, het zou een broeinest van verzetsmensen zijn. Ik heb er te weinig feitelijke informatie over gevonden.



Eind NZV, begin Martelaarsgracht

Op 7 mei 1945 leek voor velen de oorlog over, in Amsterdam vielen er nog vele slachtoffers. Aan het eind van de Nieuwezijds voorburgwal, om de hoek van de Martelaarsgracht, kwamen de Duitsers op geweerschoten af en mengden zich in de strijd. Eerder die dag waren er al veel slachtoffers op de Dam gevallen.
De oorlog begon voor veel Amsterdammers op de Nieuwezijds en eindigde er ook. In de tussentijd gebeurde er veel, heel veel...



7 MEI 1945 SCHIETPARTIJ OP DE DAM

7 MEI 1945 SCHIETPARTIJ CENTRAAL STATION

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme