De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Joods verzet

Een aantal kwesties komen in dit artikel aan de orde:
  1.   Wanneer was er voor het eerst sprake van verzet in Amsterdam?
  2.   Was het eerste verzet georganiseerd of een losgeslagen bende?
  3.   Waren er Joden betrokken bij het verzet of waren zij lijdzaam?
  4.   Was Loe de Jong echt onwetend of verzweeg hij opzettelijk iets?

Inleiding

Loe de Jong kreeg na de oorlog opdracht om 'Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog' in kaart te brengen, het werd zijn levenswerk. Inmiddels wordt steeds meer duidelijk dat De Jong door persoonlijke frustraties zijn werk iets te serieus nam. Dat Joden lijdzaam toekeken hoe zij naar de vernietigingskampen werden gebracht is een ongenuanceerde stelling die toelichting behoeft. Er was sprake van rechts en links verzet, dat is pas na de oorlog erkend. Ver voor Joods Verzet de Jodentransporten was er reeds sprake van verzet in Amsterdam, dat is tot op de dag van vandaag zwaar onderbelicht gebleven.

De Dokwerker wil met één artikel enige klaarheid brengen in deze vier kwesties.

Het Verzet

Het verzet bestond niet. Het verzet begon uit protest tegen anti-Joodse maatregelen die de Duitsers afkondigden en bestond uit een vechtpartij en de dood van een NSB'er (link: Februaristaking.) Dit eerste verzet kwam voort uit Communistische hoek. Het 'rechtse' verzet, de LO, (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers) werd door Helena Kuipers en dominee Fred Slomp opgericht.
Pas ver na de oorlog werd de rol van het linkse verzet op juiste waarde geschat. Hanny Schaft bijvoorbeeld, kwam uit het Communistische bolwerk, zij werd op pad gestuurd met een leeg pistool en viel zo in handen van de Duitsers en werd zonder proces, laat staan recht op verdediging, in de duinen doodgeschoten.
In Amsterdam waren tot in de tachtiger jaren de Communisten niet welkom bij herdenkingen, dat is dus nog geen dertig jaar geleden! Prins Bernhard en de regering in ballingschap waren 'als de dood' dat de 'rooien' na de oorlog een belang van betekenis zouden spelen in de politiek, dat moest te allen tijde en tegen elke prijs worden voorkomen.

Direct na de inval door de nazi's werd de CPN verboden, de Communisten hadden daardoor geen andere keus dan ondergronds hun werk voort te zetten. Na de studentenstaking van 1941 volgde in 1942 de meer bekende Februaristaking die georganiseerd werd door Communisten uit de Jordaan. Vanaf de Noordermarkt werd het sein gegeven te gaan staken. Veel Joden deden mee omdat de aanleiding het verbieden van het bezoek aan Joodse lokalen was en veel winkels en café's een bord 'Voor Joden verboden' moesten ophangen. Wie dat niet deed werd in elkaar geslagen of zijn zaak werd verbouwd.
Hoewel je van georganiseerd verzet niet echt kon spreken waren er toch mensen uiterst effectief aan het werk voor onderdrukten. Want de Duitsers waren al vroeg bezig een anti-Joods sentiment te kweken.

Jan Hemelrijk

Een van die mensen was Jan, hij was 21 toen de oorlog uitbrak en een meester in het vervalsen van, met name, persoonsbewijzen. Voordat Jan in 1943 in Amsterdam kwam wonen verborg Jan al onderduikers in zijn toenmalige woonplaats Bergen. Voor die tijd bezorgde hij ook Amsterdammers vervalste persoonsbewijzen. Later zou hij de zogenaamde PP Groep leiden, samen met Bob van Amerongen. Jan overleed in 2005.

Bob van Amerongen

Bob was bijna 6 jaar jonger dan Jan Hemelrijk. In de lente van 1943 lopen Bob en Jan elkaar tegen het lijf in het Centraal Station. Zo toevallig was deze ontmoeting niet want Bob had gehoord van het werk van Jan en zocht hem bewust op voor samenwerking. Beide mannen hadden een Joodse vader. Bob overleed op 14 mei 2014.

De Joodse vaders van Jan en Bob waren docent aan het Alkmaarse Murmelliusgymnasium. Om hun vaders en familieleden in veiligheid te brengen, begonnen ze de verzetsgroep PP Groep die voor onderduikadressen en valse persoonsbewijzen zorgde.
Tientallen met deportatie bedreigde Joden wisten zij het leven te redden.

Het zoeken naar onderduikadressen was het lastigste, niemand stond te springen om Joden te helpen. De meest bizarre smoesjes werden er verzonnen om zich te verontschuldigen voor het harde 'nee' dat zij lieten horen. Van "wat zal de bakker wel niet zeggen als ik meer brood kom halen" tot, "waar laat ik al dat wasgoed"?
Bij de hogere en middenklasse was de kans op succes het laagst, daarom zocht met name Bob het bij eenvoudige gezinnen. Jan bleef persoonsbewijzen vervalsen en had contacten bij de burgerlijke stand zodat de nummers ook klopten. Toen zij het werk alleen niet meer aan konden namen beide mannen een assistente, later groeide de PP Groep uit tot 16 mensen. Vanuit het gezamelijke woonadres aan de Weesperzijde planden zij hun verzetswerk.

De PP Groep was een verzonnen naam, deze kwam uit Cees Buddingh's gedicht 'De Blauwbilgorgel': Porgels en Porulanen ('Mijn vader was een porgul, Mijn moeder was een porulan, Daar komen vreemde kind'ren van'.)

VGA

De Vrije Groepen Amsterdam bestond uit 38 verzetsgroepen die zich niet gelieerd hadden aan de LO (de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers), rond de 70 leden van de in totaal 350 mensen tellende groepen had een Joodse achtergrond, dat was bij de LO beduidend lager. Verhoudingsgewijs heeft de LO ook veel minder voor de Joodse gemeenschap betekent dan de VGA.
De VGA is dus voortgekomen uit losse groepjes. In 1943 waren de meeste Joden uit Amsterdam op transport gesteld, de focus kwam toen te liggen op de hongersnood. Het stelen van voedselbonnen en eten werd hun hoofdtaak. Toen in 1944 de hongerwinter uitbrak waren veel Amsterdammers aangewezen op de VGA.

De VGA vergaderde aan de Keizersgracht 695, op 5 mei 2014 werd daar een plaquette onthuld die herinnert aan het werk van de VGA. De hal van het pand aan de Keizersgracht 695 zie je hieronder en daaronder de plaquette,

Bob van Amerongen

Keizersgracht 695 plaquette

Op de hoek aan het water bij het Waterlooplein, dus tegenover de Amstel Hoeck, staat het monument ter herinnering van het verzet van de Joodse burgers. De tekst is in het Hebreeuws en het Nederlands.


Loe de Jong

Loe de Jong overleed in 2005 en staat bekend als oorlogskenner en schrijver van 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog', een 14-delig boekwerk. Loe had de opdracht om Nederland tijdens de bezetting in kaart te brengen. Hij gold als autoriteit op het gebied van WOII, maar na zijn dood kwamen er toch wat barstjes in zijn reputatie.

Met betrekking tot het verzet valt op dat hij zich vooral liet leiden door de prestaties van de LO en de BS die aangestuurd werden vanuit Londen door Prins Bernhard. Loe zat in die tijd eveneens in Engeland. Na de oorlog bleef de rol van het Communistische verzet zwaar onderbelicht. Over de VGA schreef Loe wel, zij het sumier, aan de PP Groep, in feite een van de verzetsgroepen van het eerste uur, besteedde De Jong geen inkt.

Conclusie

Het eerste verzet dateert van veel eerder dan tot nu toe werd aangenomen, Jan en Bob lieten Joden vrijwel direct na de inval door de Duitsers onderduiken, hun verzetsrol is zwaar onderschat. Zij waren redelijk goed georganiseerd, evenals andere linkse verzetsgroepen. Er waren contacten met andere groepen in Nederland, dit in tegenstelling tot het rechtse verzet (LO en BS) dat als los zand aan elkaar hing.

De VGA bestond voor 20% uit Joden, dat Joden niets betekent zouden hebben voor de bevolking is daarmee de wereld uit. Loe de Jong is jarenlang gefrustreerd geweest, verblind door jaloezie op zijn broer. Hij wijdde zijn leven aan zijn kroniek en liet zich daarbij sterk leiden door de wensen van Prins Bernhard.
De PP Groep die geleid werd door twee Joodse mannen werd door hem compleet uit zijn naslagwerk gehouden.

Eduard Veterman

Een andere Jood die verzet pleegde was Veterman, nadat hij als regisseur van de Joodsche Schouwburg was ontslagen ging hij het verzet in en redde tussen de 1.800 en 2.000 mensen het leven.
...lees hier verder...

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme