De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Reguliersgracht | Onderduikers | Studentenverzet

Echt, je kunt bijna elke straat in Amsterdam benoemen en er een stukje over schrijven dat gerelateerd is aan de Tweede Wereldoorlog, alleen, dan sneeuwt alles onder. Ik probeer de hoofdlijnen te grijpen. Ieder adres benoemen waar onderduikers hebben gezeten werkt helaas niet.

Studentenverzet

Het studentenverzet staat voor de studenten die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog verzetten tegen de nazi's. Ik beperk me hoofdzakelijk tot Amsterdam in De Dokwerker. In andere steden is het verzet door studenten groter geweest, hoofdkantoor in Amsterdam was de Reguliersgracht 34.
Maar over dit adres is meer te vertellen.

Zoals je op de foto kunt zien heeft het huis een heel bijzondere ingang, of beter gezegd, twee ingangen, en dus ook twee voordeuren, omdat er een sousterain is onder iedere deur zijn er ook twee trappen die recht tegenover elkaar liggen. Tot op de dag van vandaag is hier een studentenvereniging gevestigd. Maar de geschiedenis van dit huis is net zo bijzonder als het pand zelf. Ooit had dit huis één ingang maar om een aparte toegang tot de bovenverdiepingen te creëren liet een van de vroegere eigenaren een tweede toegang aanbrengen. Het werd deels als pakhuis gebruikt, deels als woonhuis.


De linkerdeur leidde ook in de oorlog naar een handelsfirma, de andere deur naar de bovenverdiepingen waar de studenten woonden. Er wordt dan ook gesproken van Reguliersgracht 34A en 34B.

Onderduikers
Vanaf de zomer van 1943 zaten er onderduikers in 34B, dat bleef zo tot aan het eind van de oorlog. Ter herinnering zit er sinds 21 november 1945 een plaquette aan de gevel. Het bijzondere ook hier weer van is dat de voorstelling een draak is die bestreden wordt door St. Joris. In Catalonië staat St. Joris (Jordi) voor het goede en de draak voor de Spaanse overheersing, kortom, het kwade. Jordi is in Noord-Spanje de meest gebruikte naam voor jongens.

Hier aan de Reguliersgracht staat de afbeelding eveneens voor het goede en het kwade, ook staat de tekst 'submergo ut emergam' in het reliëf wat zoveel betekent als 'ik onderwerp mij maar zal overwinnen'.

Ook de naam van de studentenvereniging (Unica) en de data 1943 - 1945 staan erin.

Plaquette Reguliersgracht Studentenverzet

Naast dat het pand als onderduikplaats diende gaven Ivo en Lidia Schöffer (broer en zus) leiding aan het Amsterdamse studentenverzet. Ivo studeerde geschiedenis en de 'studenten' die er doorlopend waren studeerden niet maar waren in werkelijkheid onderduikers, op deze wijze kregen de buren geen argwaan, er is ook nooit iemand verraden.
Op de Reguliersgracht 107 zat tot aan de zomer van 1943 een districtsbureau van de Joodse Raad, na een half jaar leegstand vestigde zich hier de redactie van het illegale 'Het Parool'.

Papieren vervalsen
Ivo kwam in 1941 vanuit Leiden naar Amsterdam om aan de UvA te studeren, dat was rond de februaristaking. Al vrij snel had een vriend van Ivo problemen met de Duitsers en moest onderduiken, omdat er nog plaats over was liet hij zijn vriend en diens familie in het studentenhuis slapen. Toen er meer studenten uit het huis trokken liet Ivo anderen onderduiken.
De schijn dat het om een studentenhuis ging werd gedurende de gehele oorlog opgehouden. Lydia, de zus van Ivo, was heel handig met het vervalsen van papieren. Zij heeft menig persoonsbewijs nagemaakt.

In 1973 ontvingen Ivo en Lidia de Yad Vashem-onderscheiding voor hulp aan Joodse onderduikers.

Ivo overleed op 13 januari 2012, op 89-jarige leeftijd. Hij liet veel foto's na die hij aan het Stadsarchief Amsterdam schonk. Dit unieke fotoboek geeft een goed beeld van die oorlogse periode.

Meer studentenverzet

De Duitse bezetter had niet veel op met intellectuelen, laat staan met jonge studenten die niet mee wilden werken. Om de loyaliteit in te kunnen schatten moest iedere student een verklaring ondertekenen niets tegen het Duitse gezag te zullen ondernemen, de meesten weigerden. Voor de studenten aan de Reguliersgracht betekende dat ze door onderdak te bieden aan onderduikers een verhoogd risico vormden voor zichzelf en de onderduikers, immers, ze waren door het niet ondertekenen van de verklaring 'verdacht'.
Consequentie van het niet tekenen was dat ze per direct geschorst werden van de Universiteit van Amsterdam en zich moesten melden voor tewerkstelling. Hiertegen ageerden de studenten. Van de 15.000 studenten tekenden slechts 2.000 de verklaring, 3.500 werd opgepakt en naar Duitsland gestuurd, 10.000 doken onder. Groot risico was dat hun ouders door de Duitsers mede verantwoordenlijk werden gehouden, toch volharde het overgrote deel.

Hier eindigde eigenlijk het bovengrondse landelijke studentenberaad. Er kon als student niet meer openlijk worden geprotesteerd dus zette het verzet zich ondergrond voort, de meesten sloten zich op de een of andere manier aan bij het reguliere verzet. Wel was er nog de Raad van Negen (Interacademiale Contactgroep) bestaande uit de twee Amsterdamse universiteiten en de universiteiten/hogescholen in Delft, Groningen, Leiden, Nijmegen, Tilburg, Utrecht en Wageningen.
Eigenlijk is er van een goed georganiseerd studentenverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog geen sprake geweest, voornamelijk door de repressie. De Duitsers wilden niet dat de universiteiten dicht gingen waardoor het studentverzet veranderde in een club van universiteitsbesturen en studentenverenigingen. Joodse studenten werden net als degenen die de loyaliteitsverklaring niet wilden ondertekenen uitgesloten.

Dido

Ook dit was een dispuutsgezelschap dat in Amsterdam actief was in het verzet, ze verrichten kleine acties maar een van de bekendste en zeer succesvolle acties waren inbraken in het Bevolkingsregister waar ze gegevens van ingeschrevenen veranderden. Leider was Ko Hartog die Piet Meerburg (zie hierna) hielp bij het wegsluizen van kinderen.
De groep fungeerde als koerier van en naar de Universiteit en andere plekken, er werden niet alleen documenten en boeken gesmokkeld maar ook wapens. Het dispuut bestaat nog steeds en vertelt nog altijd over de oorlogstijd in het voormalige Dispuutshuis van Dido aan de Oudezijds Achterburgwal 223.

Piet Meerburg

Piet, waarover elders later meer, formeerde een groep van door de omstandigheden tot stoppen gedwongen jonge studenten. Hen werd ondersteuning geboden want zij hadden vaak geen inkomen en daardoor ook geen verzekering. Maar gezamelijk werden er ook acties tegen de Duitsers ondernomen en onderduikadressen voor met name kinderen te zoeken.
De groep was onder andere actief aan de Plantage Middenlaan waar ze honderden kinderen redden uit de Hollandsche Schouwburg.


Na de oorlog bleef er een hechte groep bestaan, tot op de dag van vandaag bestaat die nog, de naam? KRITERION. Kriterion was het geesteskind van Piet Meerburg, de groep is altijd een verzameling van belangenorganisaties voor studenten gebleven. Door studenten een werkplek te geven konden zij hun studie bekostigen.
Op 6 november 1945 opende Kriterion met een galavoorstelling voor 200 genodigden, dit werd direct een succes, vanaf dat moment heeft Kriterion eigenlijk nooit te klagen gehad van aandacht van de pers.

Piet Meerburg overleed in 2010


Kriterion
Roetersstraat 170
Telefoon 020 - 623 17 08


Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme