De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Boeren tijdens de oorlog

Als je praat of schrijft over de boeren tijdens de Tweede Wereldoorlog valt dit uiteen in drie delen:
  1. Het platteland merkte weinig van de oorlog, er viel voor de Duitsers ook eigenlijk niets te halen, behalve later wat eten. De Duitsers lieten in nagenoeg heel Nederland de boeren met rust. Er was, daar waar de Duitsers zich wel vertoonden, eerder sprake van gedogen, dan van een gespannen situatie.
  2. Onderduiken bij de boeren
  3. Onderduiken bij boeren was praktisch een garantie dat je de oorlog overleefde, veel kinderen werden door hun ouders naar het platteland gebracht en na de oorlog kwamen de meesten weer terug.
  4. Boeren verdienden grof aan de hongersnood, een trouwring voor een zak aardappelen was de gemiddelde wisselkoers. Kinderen en vrouwen fietsten uren door weer en wind om wat eten te kopen bij een boer. Als ze onderweg per ongeluk Duitsers tegenkwamen namen die het voedsel in beslag en kwam je alsnog met lege handen thuis.

Onderduiken bij de boer

Wellicht dat ik later nog terugkom op de wantoestanden, hier beperk ik mij tot het onderduiken bij boeren.
Soms wordt er gedacht dat juist tijdens de hongerwinter van '44 de boeren veel mensen (voornamelijk kinderen) opvingen. Niets is minder waar. Met name Joodse kinderen doken gedurende de gehele oorlog onder op het platteland. Omdat de namen van de kinderen vaak verraadde dat een kind Joodse ouders had, kreeg het kind een andere voornaam en nam het de achternaam van het gezin waar het onderdook aan.
Vaak waren het ook grote gezinnen, het viel dan amper op of er nu vijf of zes kinderen op het erf rondliepen. Na de oorlog bleven veel kinderen op de boerderij wonen omdat terugkeren naar de stad simpelweg geen optie was. De meeste Joden waren vermoord door de Duitsers en degenen die wel terugkeerden waren berooid.

In 1944 was het koud, erg koud. De hongerwinter was een feit, vooral doordat er voedselschaarste was, het zuiden van Nederland was bevrijd, maar de Duitsers hielden toen nog maandenlang stand in het noorden. De geallieerden wisten maar niet door te drukken, wat duizenden mensen nodeloos het leven kostte. Zo ook kwam Anne Frank (link) om het leven. Zij werd in augustus 1944 opgepakt en een maand later via Westerbork naar Auschwitz gestuurd.
Zij en haar zuster Margot overleden begin 1945 toen er in Limburg al maanden feest werd gevierd.

Naast dat er weinig voedsel was werd ook nog eens het gas afgesloten en brak er een treinstaking uit waardoor er nauwelijks warmte was in de huizen. Kinderen dreigden van ondervoeding en kou om te komen, de enige oplossing was 'de boeren'. In de grote stad raakte het eten op, in plaats daarvan at men tulpenbollen en suikerbieten. Naar schatting verhuisden er ruim 40.000 kinderen naar de Noordelijke provincies waar het betrekelijk rustig was gebleven tijdens de bezetting en waar de Duitsers zich nu al helemaal niet meer lieten zien omdat zij de grote steden bezet hielden en er een grote slag werd gestreden tegen de geallieerden rond Arnhem.
De nood was zo hoog dat tientallen kinderen tegelijk naar Friesland of Groningen vertrokken, soms per bus, vaak met de boot. In het noorden was voldoende te eten, de Duitsers deden geen moeite daar eten te halen omdat ze al het eten dat de grote steden nog bereikte opeisten.

De kinderen kregen te maken met een leven dat in alles afweek van wat zij gewend waren. Ineens was daar de rust, er was geen stress meer zoals de jaren ervoor in de grote stad waar de Duitsers een waar schrikbewind voerden. Zo kregen zij boerenkleren aan en aten dingen die zij al jaren niet meer gewend waren. Velen waren zwaar ondervoed en moesten goed verzorgd worden. Er zijn nauwelijks verhalen bekend dat er fors betaald moest worden om kinderen op te vangen, het ging allemaal belangenloos.
Tegenwoordig maken we ons druk om wat iemand wel of niet gelooft, in de oorlog paste je je gewoon aan. Als je uit een Joods gezin kwam was het gedaan met kosjer eten, voor zover dat tijdens de bezetting nog mogelijk was, als je ongelovig was en je bij een gereformeerd gezin onderdak kreeg moest je meebidden. Zo ging dat nu eenmaal. Kinderen pikken alles snel op. Zo ook de dialecten die er gesproken werden. Binnen enkele weken spraken de onderduikertjes Drents of Fries.

Doktersbriefje

Als je wilde dat je kind naar een boer ging had je een briefje van de dokter nodig. Die schreef dan op of er noodzaak was, totaal geen noodzaak, of juist dringende noodzaak. Ondervoeding was vaak de directe aanleding om een positief briefje te schrijven. Maar een kind dat ziek was mocht niet naar het platteland. De dokter moest aangeven dat het kind op zich gezond was, maar dat er toch een dringende noodzaak was dat het de stad uit ging.
Hieronder zie je zo'n briefje van 12 februari 1945, hartje hongerwinter. Het briefje hangt in het Verzetsmuseum van Amsterdam.


Hanna van de Voort

Al eerder doken kinderen onder bij boeren, iemand moest hen er naartoe brengen. Een zo'n held was Hanna. Zij is kraamverzorgster in Limburg, samen met twee vrienden start ze in 1942 een 'lifeline' om Joodse kinderen onder te laten duiken. Het merendeel van de kinderen komt via de Plantage Middenlaan (link) waar Walter Süskind (link) alles in het werk stelt om Joodse kinderen te redden.
Hanna brengt de kinderen onder bij, veelal, Katholieke boeren waar ze geregeld overgeplaatst worden naar nieuwe locaties omdat de kans dat ze ontdekt worden blijft bestaan. De kinderen krijgen nieuwe namen.

Hanna wordt door de Duitsers opgepakt en gemarteld, maar zwijgt. Haar verwondingen zijn dermate erg dat zij er blijvend invalide van is gebleven. Zij overleefd de oorlog en wil een boek schrijven over haar ervaringen. Zij verzamelt verhalen en foto's van zo'n vijftig kinderen, haar zus Mien geeft het boek uit. Het originele album van Mien en Hanna van de Voort ligt in het Verzetsmuseum in Amsterdam.
Hanna van de Voort overlijdt in 1956, in 1987 krijgt zij de Yad Vashem Medaille, in Tienray (Limburg) staat een bronzen beeldengroep als eerbetoon aan de verzetsgroep rond Hanna van de Voort. Aan haar voormalige woonhuis, de Spoorstraat in Tienray, is een plaquette bevestigd met de tekst:

HIER WOONDE HANNA VAN DE VOORT
ZIJ WAS EEN VOORBEELD VAN MOED EN NAASTENLIEFDE
HONDERDEN JOODSE KINDEREN, ONDERDUIKERS, PILOTEN EN KRIJGSGEVANGENEN REDDE ZIJ HET LEVEN
1940-1945
UIT DANKBAARHEID.


Hanna redde 123 Jooddse kinderen door hen bij boerenfamilies te laten onderduiken.

De Hunnen van Jan Cremer

Cremer schreef een boek over de boeren die wel misbruik maakten van de situatie, een deel hieruit:





Hoewel dit boek een roman is, is het sterk autobiografisch

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme