De Dokwerker

Jodenhoek

Lees meer over de Jodenhoek op DEZE PAGINA.

Het armere gedeelte van Amsterdam waar betrekkelijk veel Joden woonden bevindt zich rond de Mozes en Aäronkerk, rechts van de kerk is het Mr. Visserplein, daar begint de Rapenburgerstraat, deze eindigt bij de Anne Frankstraat.
Elders op deze site heb ik een wandeling opgenomen (link) over deze buurt, maar de Rapenburgerstraat staat misschien wel model voor wat er in de Jodenhoek gebeurde ten tijde van de bezetting en vlak erna.

Amsterdam telde aan het begin van de Tweede Wereldoorlog 80.000 Joodse inwoners, vandaag de dag zijn dat er nog maar 45.000. Joden bepaalden destijds dus voor een groot deel het Amsterdamse straatbeeld. De Rapenburgerstraat was een typisch Joodse straat met Portugese en Asjekenazische Joden en enkele niet-Joden. Er was een Joodse kleuterschool, een leerhuis, een synagoge en een weeshuis voor meisjes.

We beginnen dus bij het Mr. Visserplein

Op de hoek, links van de Portugese Synagoge staat de filmacademie met als adres Markenplein 1, dit is ietwat verwarrend, maar dat komt omdat de ingang aan de achterkant van het gebouw zit. Rechts van de filmacademie, een gruwelijk lelijk gebouw overigens, begint de Rapenburgerstraat.

Dit is de Rapenburgerstraat gezien vanaf het Mr. Visserplein



Rapenburgerstraat 103-105 Bewaarschool
Waar Joden wonen en werken is een sjoel, maar ook een school. Op nummer 52 was een school gevestigd maar die is helaas afgebroken, wel kun je op nummer 103 nog een andere school zien.


Rapenburgerstraat 109 Leerhuis
In de Middeleeuwen droegen Joden hun leer en geloof over op jun kinderen door middel van leerhuizen. In 1883 werd daarvoor als opvolger van enkele andere leerhuizen in de Rapenburgerstraat dit studiecentrum gebouwd. In de oorlog verloor dit pand zijn functie en pas in 1973 werd het grondig opgeknapt waarna het dienst heeft gedaan als kantoorruimte.
Het plafond van de voormalige synagoge is het enige dat nog echt herinnert aan de oorspronkelijke bestemmingen.


De Portugees Joodse familie Allegro woonde sinds 1933 in de Rapenburgerstraat, op nummer 155. Hartog Allegro was getrouwd met Naatje Cohen. Het echtpaar kreeg drie kinderen: Abraham, Maurits en Louis. Hartog runde op de benedenverdieping een zuurinleggerij. Maurits, werkte als marktkoopman, hij verkocht zuurwaren.
Hartog en Naatje werden op 2 juni 1943 in Sobibor vermoord, hun jongste zoon Louis in Auschwitz, op 9 november 1942 en hun oudste zoon Abraham op 30 april 1943, ook in Auschwitz. Maurits en zijn vrouw Sibilla overleefden de oorlog en keerden terug naar de Rapenburgerstraat, het ouderlijk huis was inmiddels ingepikt door andere Nederlanders die Maurits er via de rechter uit wist te krijgen.

Zij adopteerden Jacob Wegloop waarvan de ouders door de nazi's in Sobibor waren vergast. Jacob werd een bekend concertpianist en overleed in 2011. Zijn pleegouders bleven in de Rapenburgstraat wonen tot aan de dood van Maurits in 1978, Sibilla was al 18 jaar eerder overleden.


Rapenburgerstraat 169-171 Weeshuis voor meisjes
Het Nederlands Israëlitisch meisjesweeshuis vestigde zich hier in 1861 opgericht, de meisjes werd het huishouden geleerd, maar later konden ze er ook opleidingen volgen zoals verpleegster, secretaresse en onderwijzeres. Vanaf de zomer van 1942 werden de eerste meisjes naar Auschwitz gedeporteerd en vergast. Een half jaar later waren alle meisjes en het personeel weg, ze kwamen nooit meer terug.


Rapenburgerstraat 173 Sjoel


Rapenburgerstraat 175-179 Seminarie
Opleidingshuis voor Joden om Rabbijn te kunnen worden, nu kantoor.


Na de oorlog was de Rapenburgerstraat totaal veranderd, de meeste huizen waren ingenomen door niet-Joden en de meeste oude Joodse bewoners keerden niet meer terug van de kampen. Veel huizen waren in een sterk vervallen staat terechtgekomen door de hongerwinter, al het hout was uit de huizen gesloopt om de kachels te laten branden.

Stadsarchief Amsterdam

Van begin maart 2018 tot medio juni is er in het Stadsarchief van Amsterdam een dubbeltentoonstelling en film te zien. De twee exposities vertellen samen het verhaal van de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. De eerste tentoonstelling heet 'Rapenburgerstraat 1940-1945' en gaat over de bewoners in deze arme straat.
De tweede tentoonstelling heet 'Samen weer aan Tafel' en vestigt de aandacht op enkele van de slechts paar honderd Joodse gezinnen die de oorlog overleefden. Een aantal mensen vertelt over hoe het was om terug te keren en een compleet nieuw bestaan op te moeten bouwen. De videoportretten zijn indringend.
In de Filmzaal draait doorlopend 'Ik ben mijn herinnering' door Rolf Orthel, 70 minuten, u kunt binnenlopen wanneer u wilt. Er is tevens een boek over de Rapenburgerstraat verschenen.


Stadsarchief Amsterdam Gebouw De Bazel
Open: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 - 17.00 uur, zaterdag en zondag van 12.00 - 17.00 uur
Adres: Vijzelstraat 32 1017 HL  Amsterdam
Telefoon: 020 25 11 511
Wilt u meer informatie of een bezoek reserveren? Mail dan naar educatie.saa at amsterdam.nl

Eind van de Rapenburgerstraat, gezien vanaf de Anne Frankstraat

Amsterdam een getto

Ja, inderdaad, Amsterdam was een getto. Daar is lange tijd twijfel over geweest maar Max van der Glas heeft aangetoond dat er wel degelijk sprake was van een voor Joden zeer beperkte bewegingsvrijheid en dat de buurten waarin zij woonden werden afgesloten door de Duitsers. Max schreef er een stuk over dat de basis vormde voor de stelling 'Amsterdam was een getto tijdens een groot deel van de bezettingsjaren 40-45'.
In dit stuk staan foto's die zeer indrukwekkend zijn. Je kunt het inzien en naar je computer downloaden maar verder niet gebruiken op je website of de foto's eruit halen want Max heeft daar toestemming voor en ik heb op mijn beurt toestemming van Max om het document aan je te tonen.
AMSTERDAM EEN GETTO (pdf 5 Mb)

Tot mijn grote spijt en verdriet is Max zaterdag 12 maart 2016, overleden.