De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Jonas Daniël Meyerplein

Een gebouw dat opgaat in de omgeving en daardoor niet inmens groot lijkt maar toch prominent (hoe tegenstrijdig dat ook lijkt) aanwezig is op een zeer ruimtelijk plein is de Portugese Synagoge aan het Jonas Daniël Meyerplein.
De Synagoge is gebouwd in 1675, de diensten zijn voor iedereen toegankelijk, je moet je wel van tevoren aanmelden.

Sefardisch, Asjkenazisch en Liberaal
Eerst een misvatting uit de wereld helpen, lang is gedacht dat de eerste Joden pas rond 1639 naar Amsterdam kwamen maar dat klopt niet. Reeds in 1492 arriveren er Spaanse Joden en rond 1584 Portugese Joden in Amsterdam, zij woonden lange tijd onbekommerd in Antwerpen, toen deze Belgische stad onder Spaans bestuur viel moesten de Joden opnieuw uitwijken. Amsterdam was vrijer dan andere Europese steden dus een logische keuze.
In 1593 komen de eerste Duitse Joden naar Amsterdam, zij kozen de buurt rond de Montelbaanstoren uit als ideale plek omdat daar sinds 1492 reeds Joden woonden. Vanaf 1618 telt Amsterdam een echte Joodse gemeenschap die groot genoeg is om een synagoge te onderhouden, deze bevond zich in de Jodenbreestraat. In 1675 werd het gebouw afgebroken om plaats te maken voor een andere Synagoge.

Reeds in de Middeleeuwen zagen Joden Amsterdam dus als de beste plek voor hen om te wonen, waarschijnlijk was Amsterdam toen al een tolerante stad waar Joden zich, meer dan in andere Europese steden, goed thuis voelden.

De Portugese Synagoge is ruim 300 jaar oud, ze dateert van 1675, het jaar dus dat de oorspronkelijke synagoge in de Jodenbreestraat werd gesloten. We spreken van Sefardisch als we het over Joden uit Spanje en Portugal hebben en over Asjkenazisch voor Joden uit Duitsland.
Sefarad is het Hebreeuwse woord voor Spanje en Asjkenaz is Hebreeuws voor Duitsland en Noord-Frankrijk.

De liberale Joden streven een modere interpretatie na van Joodse wetten en tradities. Deze stroming is 200 jaar oud, de oorsprong ligt in Duitsland.

De grote groep orthodox-Sefardische Joden die zich in Amsterdam vestigden bestonden uit Spanjaarden en Portugezen, maar de Spaanse Joden woonden tot dan ook in Portugal omdat de Katholieke kerk van Spanje het Jodendom als een bedreiging zag. Toen Spanje en Portugal aan het eind van de vijftiende eeuw de banden aanhaalden verdween het Joodse leven nagenoeg helemaal uit het dagelijks leven op het Iberisch schiereiland.
Mondjesmaat trokken ze weg, de meesten gingen naar Antwerpen en Hamburg en sommigen naar Amsterdam.
De grote groep van 1639 sloot zich aan bij de sefardische Joden die hier al woonden, Hebreeuws kenden zij niet, Portugees was de voertaal op straat en in de gemeente, Spaans de elitaire taal voor cultuur en wetenschap.

De Joden in Amsterdam kwamen dus in drie perioden naar Amsterdam. De eersten rond 1492 uit Spanje, rond 1584 vanuit Portugal en Antwerpen en vanaf 1593 vanuit het oosten.

Verschillen

Vanaf 1600 zijn er dus twee groepen Joden in Nederland, de Sefardische (zuiden) en de Asjkenazische (oosten). De Sefardische (zuiden) Joden hebben in tegenstelling tot de de Asjkenazische (oosten) Joden wel handelscontacten en onderhouden ook nog nauwe banden met Spanje en Portugal. De eerste groep is dan JHM vier voormalige synagoges ook altijd veel rijker geweest en dat zag je terug aan waar en hoe zij woonden.
De grachtengordel was het terrein van de Sefardische (zuiden) Joden terwijl de Asjkenazische (oosten) rond het Waterlooplein woonden. Tot aan 1798 was het Joden verboden om lid van een gilde te worden, zij waren daardoor aangewezen op vrije beroepen zoals de handel, het bankwezen en de diamantindustrie.

Jiddisch
Het is een misvatting dat alle Joden Jiddisch (Jiddisj) spreken, zeker, het is een taal die door Joden soms wordt gesproken maar in msterdam komt het nauwelijks nog voor terwijl in Antwerpen daarentegen de meeste Joden nog wel Jiddisch spreken. Veel Jiddische woorden zijn in de Nederlandse taal terecht gekomen en zeker in Amsterdam kennen we veel Jiddische woordjes.
Het 'plat Amsterdams' is afkomstig van het Jodenhoeks, daar zitten veel invloeden in waaronder het Jiddisch.
Bajes - gevangenis, gabber - vriend, gajes - randfiguren, gein - lol, habbekrats - schamel, koosjer - in orde, mazzel -geluk, sjoege -kennis, smoes - excuus. Meer over Jiddisch lees je HIER.

Ieder zijn synagoge
Waar nu het Joods Historisch Museum gevestigd is stonden oorspronkelijk vier Asjkenazische synagogen; de grote, nieuwe, obbene en dritt sjoel, recht tegenover de Snoge, die van de Sefardische Joden, de huidige Portugese Synagoge waar ik het nu met je over wil hebben.

Portugese Synagoge

De Synagoge is in 2013 fantastisch gerestaureerd, alle gebouwen zijn aangepakt, in het midden is een hofje dat 'de plaats' is genoemd. Het hoofdgebouw heeft een monumentale hoofdpoort die toegang tot het complex geeft. Bijgebouwen zijn niet minder interessant omdat de gehele aankleding nog exact hetzelfde is als meer dan drie eeuwen geleden.
Het historische Secretariaat, de Bestuurskamer, het Rabbinaat (kantoor van de rabbijn) en het Archief van de Portugees-Joodse gemeente zijn te bezichtigen maar ook de rituele lijkwassingsruimte, handenwasplaats, kaarsenkamer en de cabana (loofhut) zijn voorzien van exposities die ingaan op de verschillende historische en actuele aspecten van het Portugees-Joodse leven. Het het rituele bad (de Mikwe) en koosjere keukens zijn meer dan vluchtig bezoekje waard.

De bibliotheek Ets Haim
In de oudste Joodse bibliotheek ter wereld liggen handschriften en oude drukken, er is ook een schatkamer. Je zult begrijpen dat deze vertrekken niet toegankelijk zijn voor een groot publiek. Vanaf de binnenplaats kun je wel een blik werpen op het bijzondere interieur van deze unieke bilbliotheek.
Overigens kunnen wetenschappers en onderzoekers een afspraak maken om gebruik te maken van de bibliotheek.

Begraafplaats Beth Haim
In 1614 kocht de Portugees-Joodse gemeente een stuk grond aan in Ouderkerk aan de Amstel, surf naar DEZE PAGINA voor meer informatie en foto's.

CEPIG

De Cultureel Erfgoed Portugees-Israëlietische (zelfde als Portugees-Joodse) Gemeente heeft in 2003 een stichting opgericht en bewaakt het cultureel erfgoed van de Portugees-Israëlietische Gemeente en de bibliotheek. De synagoge is in erfpacht uitgegeven aan de CEPIG en de collectie ceremoniële objecten en de bibliotheek zijn in eigendom overgedragen.
Hierdoor is er een scheiding gerealiseerd tussen religie en de joodse gemeente enerzijds en de exploitatie van het Joods-Portugees cultureel erfgoed anderzijds.

Foto's Portugese Synagoge (copyright De Dokwerker)

Portugese Synagoge










































































Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme