De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Vergeten als verzetsheld, gedood door een Duitse kogel

Jan is slechts 39 jaar oud geworden. Op een dag hoort hij rumour buiten. Vanuit de Ferdinand Bolstraat ziet hij hoe een groep buurtbewoners bijeen wordt gedreven. Maar waarvoor? En waarom?

Jan ziet het allemaal met lede ogen aan, hij kan niets doen want misschien pakken ze hem wel op, Jan is immers actief in het verzet. Hij blijft in zijn kamer bij de familie Van der Vlier aan de Stadhouderskade en staat voor het raam. Vanuit andere hoek komt een groep mensen aangelopen, zij worden onder schot gehouden door Duitsers met mitrailleurs, de naar schatting veertig (later blijken het er dertig te zijn) gevangenen hebben de handen achter het hoofd en worden richting het Eerste Weteringsplantsoen gedirigeerd.
Op nummer 1 hebben de Duitsers een kantoor, worden ze daarheen overgebracht? Jan begrijpt er niets van, maar realiseert zich wel dat dit zeer ernstig is.

Op het Eerste Weteringplantsoen ligt een berg vuilnis, dat is al tijden niet opgehaald. De weerstand van de bevolking tegen de Duitse bezetting groeit met de dag, maar angst overheerst. Het zuiden van Nederland is dan al lang bevrijd, de Duitsers houden zich schuil in het noorden, Arnhem is niet gevallen waardoor de bezetter stand kan houden.
De spoorwegstaking die al maanden duurt heeft de Duitsers belemmerd, maar ook de bevolking aan de rand van de hongersdood gebracht, de winter is koud en zou de geschiedenis ingaan als de 'hongerwinter van 44' (link.) De dertig mannen moeten zich in drie groepen opstellen voor een van de huizen aan het plantsoen, toevallig een huis waar in een kelder tijdens eerdere jaren van de oorlog onderduikers hebben gewoond. De moffen lijken daar niets van te hebben geweten want tot een inval is het nooit gekomen.
Jan staat stoïcijns te kijken vanachter het glas in zijn kamer, hij waant zich veilig, maar wordt ijskoud, er staat daar iets vreselijks te gebeuren.

De samengebrachte buurtbewoners worden door SD'ers gedwongen om toe te kijken, onwetend wat er staat te gebeuren. Een derde van de groep wordt naar voren gehaald, het moeten er een stuk of tien, twaalf zijn geweest. Er vallen schoten, er is gegil. De mannen zakken in elkaar, niemand overleeft de laffe daad.
Tal van bewoners raakten in paniek en begonnen te rennen, de Duitsers konden niet iedereen meer in bedwang houden. De volgenden leken aan de beurt om te worden vermoord, want een tweede deel van de groep werd naar voren geduwd. Ook zij werden in koele bloeden doodgeschoten, maar tijdens deze terreurdaad spatte ook het glas van de kamer van Jan Koopmans uit elkaar, een verdwaalde kogel drong zijn huis binnen en vond het linkeroog van Jan.
Vele dagen balanceerde Jan Koopmans in het ziekenhuis tussen leven en dood, op 24 maart gaf zijn lichaam het op, Jan was 39 en het, naar later bleek, 31-ste slachtoffer van de zoveelste zinloze slachtpartij van de nazi's.

Een ooggetuige zou later zeggen:"
Hier staan brullen, achter mijn moeders rug weggekropen omdat de moffen ons bij elkaar dreven en wij getuigen moesten zijn van mensen die hier gefusilleerd werden
Noem jij dat maar een 'zwart kantje' Joop. Mijn moeder heeft maanden op bed gelegen van ellende. En ze is nooit meer de oude geworden. Met dank aan die moffen.

Jan Koopmans, een man van het verzet

Jan is geboren in Sliedrecht op 26 mei 1905, na de HBS gaat hij in 1925 theologie studeren in Utrecht waarna hij na drie jaar predikant wordt in Elkerzee op het Zeeuwse Schouwen. Aansluitend is hij voorganger in het eveneens Zeeuwse 's-Heer-Hendrikskinderen tot 1938. Daarna ging hij enkele jaren aan de slag als Bijbelstudiesecretaris van de Nederlandse Christen Studentenvereniging. In die periode publiceerde hij zijn bekendste theologische werken.
De oorlog is al in volle gang als Koopman in 1941 predikant wordt van de Hervormde Gemeente van Amsterdam. Jan zag al snel dat Joden door de Duitsers systematisch werden beroofd van hun vrijheden, regelmatig protesteerde hij daartegen, zijn werk als predikant behoedde hem ervoor ook te worden opgepakt, zo kon hij veel Joden helpen.
Hij publiceerde de brochure 'Wat wij wel en wat wij niet geloven'. Daarin noemde hij het antisemitisme een van de hardnekkigste en dodelijkste vormen van verzet tegen de heilige en barmhartige God'.

Bijna te laat
In november 1940 verschijnt er landelijk een illegale brochure onder de naam 'Bijna te laat'. De zestien pagina's tellende brochure verschijnt anoniem, maar is geschreven door Jan Koopmans. Aanleiding was de door de Duitsers op 30 september 1940 afgekondige order waarin overheidspersoneel moesten verklaren dat ze geen Jood waren, de zogenaamde Ariërverklaring.
Jan was fel gekant tegen het ondertekenen van de verklaring en was woest toen hij hoorde dat velen dat wel deden. Zo schreef hij in één nacht de brochure waarin hij waarschuwde voor de volgende stap van de nazi's, namelijk ontslag van de Joden. Vandaar: 'Bijna te laat'.


In augustus 1942 werd het 'Adviesbureau ten bate van niet-arische Christenen opgericht' waarvan Jan de leiding kreeg, het bureau was gevestigd in de Nieuwe Kerk op de Dam, het voornaamste doel was om Joden uit handen van de nazi's te houden. Jan verstrekte doopwijzen waaruit bleek dat de houder ervan geen Jood, maar een Christen was. Ruim duizend Joden wisten zo te overleven.

De Nieuwe Kerk aan de Dam van Amsterdam >>>

Hadden de Duitsers Jan dan niet in de gaten? Jawel, de SD was nadrukkelijk naar hem op zoek, het laatste jaar van de oorlog woonde Jan dan ook op wisselende adressen in de stad. Op 12 maart 1945 was het een Duitse kogel die Jan felde, hij vocht tot 24 maart voor zijn leven, maar gaf uiteindelijk toe dat God hem had geroepen.

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme