De Dokwerker

Ans van Dijk

Soms denk ik, moet ik aandacht besteden aan een bepaald facet van de Tweede Wereldoorlog. Haal je een klein verhaal naar voren om te illustreren hoe 'erg' de oorlog, of hoe 'fout' iemand was? Doe je dan anderen niet te kort of maak je iets niet groter dan het eigenlijk is? Sietze van der Zee is zoon van een foute vader, Sietze zelf is integer en was vôôr Mathijs van Nieuwkerk (De Wereld Draait Door) hoofdredacteur van de Amsterdamse krant Het Parool.
Sietze schreef veel over de oorlog, net als ik is hij op zoek gegaan naar de verrader van de familie Frank waardoor deze hele familie, op vader Otto na, door de Duitsers werd vermoord. Ik kom tot een andere conclusie dan Van der Zee, maar zijn visie was wel de directe aanleiding om de aandacht te vestigen op Ans van Dijk, een 'foute' vrouw die de oorlog overleefde, maar daar niet veel plezier aan heeft beleefd.

Als een van de weinigen geen gratie
Het intrigerende aan deze dame is niet zo zeer dat zij 'mega fout' was in de oorlog. Ook het feit dat zij ter dood werd veroordeeld en geëxecuteerd is niet bijzonder genoeg om een pagina aan deze verraadster te wijden.
Het hoe en waarom van haar veroordeling en waarom zij GEEN gratie kreeg is een kwestie die ook door mij niet volledig kan worden opgehelderd, maar wel zeer opmerkelijk blijft totdat hierover ooit meer informatie naar buiten komt.

Wie was Ans van Dijk?
Op kerstavond 1905 wordt deze Amsterdamse geboren. Drie jaar na de oorlog wordt zij als enige Nederlandse vrouw ter dood veroordeeld, het doodvonnis wordt ook daadwerkelijk voltrokken.

Gelijk maar met de deur in huis vallen, Anna (Ans) was lesbisch, Joods en moeilijk opvoedbaar, vanaf haar vijfde staat ze onder behandeling van een kinderarts. Het is 1919; de Eerste Wereldoorlog is achter de rug waarin Nederland werd gespaard vanwege de uitgeroepen neutraliteit. Ans is dan 14, haar moeder overlijd, haar vader kan dat niet verwerken en belandt in een psychiatrische inrichting, er is niemand die de zorg voor Ans op zich kan nemen waardoor zij in een verzorgingstehuis terechtkomt. Acht jaar later, in 1927, trouwt Ans met Bram Querido, een huwelijk dat acht jaar stand houdt, pas in 1940 wordt de scheiding een feit. Na de oorlog werd bekend dat Bram op 30 juni 1944 in concentratiekamp Blechhammer was overleden.

Ans valt na het huwelijk als een blok voor een vrouw, Miep Stodel. Later zou zij een verhouding krijgen met Mies de Regt. Nog voor de oorlog begint Ans een hoedenwinkel (Maison Evany) aan de Nieuwendijk 151 waar zij boven de winkel woonde. Omdat Joden worden tegengewerkt door de nazi's raakt Ans haar winkel kwijt en moet ze onderduiken.

De wegen van diverse schurken kruisen elkaar
Ter inleiding.
Willy Lages was in Amsterdam verantwoordelijk voor de vervolging en deportatie van Joden. Hij was na de oorlog een van 'De Vier van Breda'.
Pieter Schaap was een van de vele rechterhanden die Lages had. Schaap was politieman en zeer gevreesd vanwege zijn hardhandigheid en martelingen om informatie uit iemand te krijgen.

Ans is dus een Joodse vrouw en helpt twee Jodinnen aan een schuilplaats. Als Ans door hen wordt verraden staat op eerste paasdag 1943 de gevreesde politieman Pieter Schaap op de stoep. De twee vrouwen zullen waarschijnlijk onder inmense druk hebben gestaan en zo de naam en het adres van Ans hebben prijsgegeven.
Joden die elkaar verraden, mooier kan het haast niet voor de Duitsers. Ze zetten Ans onder druk om ook voor de Duitsers te gaan werken. Zij stemt toe. In de Jekerstraat (Rivierenbuurt) krijgt zij een woning van de Duitsers. Zij doet zich voor als 'hulp voor onderduikers', maar speelt iedere keer de Joden door aan de SD die ze direct op transport zetten richting een vernietigingskamp.

Ans van Dijk en haar vriendin Mies de Regt vangen voor iedere onderduiker 7,50 gulden aan kopgeld.

De 'handel' is zo lucratief dat vriendinnen van het stel mee gaan doen. Naar verluidt worden er 700 mensen verraden, Ik kan dat nergens verifiëren en houdt het op 145 waarvan 38 niet-joodse Nederlanders. Aanleiding voor de hoge strafeis waren 34 gevallen van verraad die direct aan Ans werden toegeschreven, van 23 gevallen wist men honderd procent zeker dat Ans ze persoonlijk had verraden dus alleen daarvoor werd zij uiteindelijk aangeklaagd. Tijdens het proces gaf zij op alle 23 aanklachten als antwoord: "schuldig". Ook gaf zij toe dat zij er geld voor had ontvangen.

Maar Ans is één van de velen die op deze manier aan de kost kwamen.
Spil in het web was Pieter Schaap die later ook ter dood werd veroordeeld. Pieter werkte in opdracht van Willy Lages. Dat Pieter ter dood werd gebracht is niet zo verwonderlijk, hij was voor velen de duivel in eigen persoon.
Willy Lages, die in feite tientallen handlangers zoals Pieter Schaap had geronseld ontsprong de dans want hij kwam in de koepel van Breda terecht. In 1966 werd hij om gezondheidsredenen vrijgelaten en leefde nog vijf jaar in vrijheid in Duitsland.

Angst regeert bij Ans, ze verraad haar broer
Bang als Ans is lokt zij de een na de ander in de val. Ook haar broer moet eraan geloven. Dit feit toont volgens mij de verzachtende omstandigheid aan die betrokken had moeten worden bij het vonnis toen zij in februari 1947 voor haar rechter stond.
Haar verweer was dat zij doodsangsten had uitgestaan. Op 20 mei 1945 was zij gearresteerd, op 24 september 1947 werd het doodvonnis uitgesproken.
Haar advocaat verzocht tevergeefs om een psychiatrisch onderzoek. Aan Koningin Wilhelmina vroeg zij gratie, die weigerde. Op 13 januari 1948 werd bij Fort Diemen de trekker overgehaald. Haar laatste wens om toe te mogen treden tot de Rooms-Katholieke kerk werd ingewilligd. Ans is 42 jaar geworden.

Weetje 01
Enkele weken later zou zij gered zijn geweest want toen Juliana aantrad als Koningin weigerde zij in tegenstelling tot haar moeder doodvonnissen te tekenen. Omdat Ans vroeger op school en thuis al onhandelbaar was geweest en van een hetero- in een homoseksuele relatie terechtkwam, Joden verrraadde en zelfs haar broer opofferde was een psychologisch onderzoek op zijn plaats geweest.
Niet dat dat iets afdeed aan de gruweldaden van Ans, maar enige consideratie was op zijn plaats geweest temeer de echt grote vis, Willy Lages, na twintig jaar detentie vrij man werd.

Nu ging Ans van Dijk de geschiedenis in als de enige Nederlandse vrouw die voor haar daden boette door voor een vuurpeloton te sterven. In de Verenigde Staten zegt men nu: "moet je iemand doden om duidelijk te maken dat je iemand niet mag doden?". En zo is het. De dood is altijd zinloos en onomkeerbaar.

Weetje 02
Ans wordt gezien als een van de mogelijke verraadsters van Anne Frank. Sietze van der Zee schreef er een boek over, maar steekhoudend bewijs heb ik er niet in aangetroffen. Van der Zee baseert zich op aannames, zo zou Otto Frank zeker hebben geweten dat het om een vrouw ging. Het feit dat Ans Joods was zou voor Otto Frank aanleiding zijn geweest geen ruchtbaarheid te geven aan zijn wetenschap.

Nieuwe media, gene nieuwe feiten
In het voorjaar van 2016 verscheen 'Een prooi wordt jager' van Koos Groen over Ans van Dijk. Begin 2017 maakte Diederik van Vleuten een programma over Ans. Beiden leverden geen nieuwe feiten op. Mijn mening is dat de mannen die destijds aan de touwtjes trokken in Ans van Dijk een gewillig slachtoffer zagen.
Zij was lesbisch, Joods en schuldig, zij gaf alles toe. Ans wist waarschijnlijk teveel, want anders kan ik het niet verklaren dat Willy Lages de dans ontsprong en een betrekkelijk klein radartje als Van Dijk werd doodgeschoten. In dossiers die nog jaren gesloten zullen blijven staan vaste sappige details, in de na-oorlogse jaren is er een doofpot gecreëerd die zijn weerga niet kent, maar gelijk een die voor jaren gesloten zal blijven.

Naschrift
Later kreeg ik een nog naarder gevoel. Ik kwam erachter dat Koningin Wilhelmina achter de benoeming stond van een 'zeer foute man' tot hoge ambtenaar, namelijk als hoofd van de BVD. LEES HIER VERDER.

Pagina's gerelateerd aan het verzet

   Hannie Schaft
   Herdenkingskruis
   Het Parool
   Olympia
   Onbekende helden
   Oorlogsmonumenten
   Verzetsbank
   Verzetskruis
   Verzetsmuseum
   Yad Vashem