De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Joodsche (of Joodse) Invalide

De Joodsche Invalide was een tehuis dat in 1912 in Amsterdam werd geopend en onderdak, dus hulp, bood aan bejaarden, lichamelijk gehandicapten, blinden, doven en stommen. Minder validen dus waarvoor, tot dan toe, geen enkele vorm van opvang was geregeld.
Joodse Invalide

Meijer de Hond

Rabbijn de Hond nam in februari 1911 het initiatief om een apart tehuis voor Joodse invaliden op te richten, hij kon de erbarmelijke toestanden niet langer aanzien en vond dat er voor deze fatsoenlijke, eerlijke, ooit hardwerkende mensen gezorgd moest worden en dat ze niet aan hun lot overgelaten mochten worden omdat ze toevallig arm of invalide waren geworden of geen familie meer hadden om naar ze om te kijken.
Op 10 december 1912 werd aan de Nieuwe Keizersgracht 70 een tehuis geopend, het bood samen met een dependance aan de overkant plaats aan 80 mensen.

Meijer de Hond kwam uit het hart van de Joodse buurt, de Ververstraat, de straat waar ik later als jongetje vanuit mijn ouderlijk huis op keek. Op 23 juli 1943 werd hij om het leven gebracht in Sobibor. De brug over de Nieuwe Achtergracht (hoek Weesperstraat) draagt zijn naam.

Een nieuw gebouw in 1926 én in 1938

Naarmate de vraag naar een plek in het tehuis groeide ontstond er een lange wachtlijst dus moest men uitwijken naar een nieuw onderkomen. Dat kwam er aan de Nieuwe Achtergracht 98, waar 150 invalide bejaarden konden wonen, maar al snel bleek ook dit pand te klein. Onder de Duitse Joden die naar Amsterdam vluchtten zaten ook enkele invaliden, daarop besloot men een terrein op de hoek van de Nieuwe Achtergracht en het Weesperplein aan te kopen.
Op 19 september 1937 werd het gebouw 'Het Glazen Paleis' in gebruik genomen waar driehonderd minder validen werden gehuisvesd. Toen de Duitsers Nederland binnenvielen leek er aanvankelijk geen vuiltje aan de lucht. Maar dat veranderde in 1943.

1 maart 1943

Op de avond van de 28ste februari 1943 ging het gerucht dat de volgende ochtend de Joodsche Invalide zou worden leeggehaald, de Joodse Raad liet wij monde van Abraham Asscher weten dat dat niet meer dan een gerucht betrof, toch besloten veel verplegenden Meyer de Hond, foto van Jacob Merkelbach uit de Beeldbank Stadsarchief Amsterdam weg te blijven, om alle vaste bewoners uit het pand te halen was geen doen.
Andere verhalen zeggen iets geheel anders. Juist door een waarschuwing van de Joodse Raad konden een aantal mensen uit handen van de Duitsers blijven.
Het vreemde aan deze tweede versie is dat dit op 27 februari zou hebben plaatsgevonden terwijl meerdere bronnen juist zeggen dat de Joodse Raad zelfs op de dag van de razzia nog zou hebben gebeld om iedereen gerust te stellen.

De geruchten dat de Duitsers om 8.30 uur zouden komen hielden aan, maar het was wederom Abraham Asscher van de Joodse Raad die zei dat er niets aan de hand was. Enkele minuten na zijn 'geruststellende' telefoontje vielen de Duitsers massaal het pand binnen.
Veel personeelsleden konden vluchtten, maar om half vier die middag viel het doek voor 256 aanwezigen die door de Gestapo uit het pand werden gehaald en op transport gesteld, de meesten kwamen niet terug. Slechts een enkeling wist te ontsnappen of keerde terug.
Op 4 maart kamde de SS het gebouw nog een keer uit en nam waardevolle spullen mee, waaronder zilver uit de Synagoge. Doordat door de razzia het gebouw leeg kwam te staan gebruikte de gemeente Amsterdam het als ziekenhuis.

Weetje 01
Tijdens de Duitse bezetting werden hier een aantal Joodse kinderen opgevangen die uit de Hollandsche Schouwburg waren gesmokkeld.

Weetje 02
Op 9 september 1938 bezocht Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Juliana de Joodsche Invalide.

Weetje 03
De Joodsche Invalide was ook de bijnaam van een spaarpotje dat in veel Joodse gezinnen stond en waarin kleingeld werd gespaard. Als het busje vol was werd het naar het tehuis gebracht.

Weetje 04
Het pand aan het Weesperplein dat in 1938 bij de Joodsche Invalide werd getrokken had veel ramen en werd daarom ook wel glazen paleis genoemd.

Weetje 05
De rijkere Joden keken neer op de Joodsche Invalide omdat het huis 'bij elkaar gebedeld' zou zijn, wat onzin is want het waren juist de gegoede Joden die graag voor hun armere geloofsgenoten betaalden, een beetje tegenstrijdig dus.

Na de oorlog

De Vereniging bleef bestaan en nam op 3 juni 1945 het gebouw weer in gebruik, maar op veel financiële steun van de gemeente hoefde men niet te rekenen waarop de vereniging bijna failliet ging en in 1952 noodgedwongen moest verhuizen naar de Portugees-Israelietische Gemeente aan de Henri Polaklaan 6-10.
In 1959 kocht de vereniging een pand aan de Henri Polaklaan nr. 24 dat als dependance werd ingericht. In 1961 waren er inmiddels meer dan 1300 verpleegden in de verschillende vestigingen van de 'Joodsche Invalide' aan de Henri Polaklaan.
Het pand aan de Nieuwe Achtergacht/Weesperlein is thans in gebruik bij de GGD.

















Het enige dat nog herinnert aan de synagoge is een deel van het plafond
Zie ook de vorige foto van de synagoge


Bouwtekening van de synagoge




Na de oorlog kreeg het gebouw op het Weesperplein een herdenkingsplaquette:
'Mede uit het ijzer hunner ketenen werd de staat Israël gesmeed'.


Hannah van den Ende schreef een fraai boek over de Joodsche Invalide

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme