De Dokwerker

Sobibor - Jules Schelvis

Op 4 april 2016 werd bekend gemaakt dat de dag ervoor Jules Schelvis in zijn woonplaats Amstelveen op 95-jarige leeftijd was overleden. Schelvis wordt in één adem genoemd met concentratiekamp Sobibor. Waarom leg ik uit.

Sobibor

Sobibor was van april 1942 tot en met oktober 1943 een Duits concentratiekamp in het oosten van Polen, er kwamen rond de 170.000 mensen om het leven waarvan 35.000 Nederlanders, her en der lees je andere aantallen.
Omdat het doel van dit kamp louter was om, met name, Joden en Roma te vermoorden was het een betrekkelijk klein kamp waar niet gewerkt werd. Bij aankomst werden de meesten direct vermoord.

Ontsnapping

Na weken van gemor onder de gevangenen brak er op 14 oktober 1943 opstand uit waarbij enkele bewakers werden gedood, een groep van 300 gevangenen wist het kamp te ontsnappen. De meesten werden opgespoord en teruggebracht, alle Joden en ontsnapten werden terstond vermoord. Het kamp werd gesloten en gesloopt. Een van de Nederlanders die er is vergast was Flip Slier (link), slechts 18 Nederlandse gevangenen overleefden Sobibor waaronder Selma Wijnberg waarover straks meer.

Jules Schelvis

Jules Schelvis was Jood en overleefde Sobibor. Reeds op zijn 22-ste werden hij, zijn vrouw een een groot deel van zijn familie opgepakt. Alleen Jules zou meerdere kampen overleven. Van 1943 tot en met 1945 zat Jules in zeven kampen, over Sobibor is weinig bekend omdat de meesten de oorlog niet overleefden, Jules nam zich voor erover te schrijven en lezingen te geven.

Burger-aanklager

Als er in Duitsland weer eens een oorlogsmisdadiger werd opgespoort kwam Jules vaak als aanklager optreden namens de slachtoffers. Ook schreef Schelvis een aantal boeken waarvan er een tot toneelstuk werd bewerkt. Tot aan zijn 60-ste heeft Schelvis nooit naar buiten willen treden.

Het kamp

Op de grens met Duitsland, maar in Polen, ligt het plaatsje Sobibor waarnaar het in 1942 gelijknamige vernietigingskamp werd gebouwd. Joodse gevangenen moesten het kamp bouwen waarna zij in datzelfde kamp werden vermoord.
In 1943 vonden er 19 transporten plaats vanuit doorvoerkamp Westerbork, ruim 34.000 Joden 'verhuisden' in enkele maanden tijd naar Polen waar zij bij aankomst direct vergast werden. Slechts 18 Nederlanders overleefden het kamp.

Reinhard Heydrich voerde voor zijn baas Heinrich Himmler, een boerenzoon die gold als de trouwste volger van Adolf Hitler, uit wat de SS onder leiding van Himmler had uitgebroed, namelijk de massavernietiging van de Joden. Heydrich gaf opdracht Sobibor te laten bouwen, de Joden die werden binnengebracht moesten nog dezelfde dag worden vergast en verbrand.
In april 1942 kreeg Franz Stangl de leiding over het kamp.

Archeologisch onderzoek

Na de opstand in oktober 1943 lieten de Duitsers het kamp slopen door Joden die na afloop ter plekke werden doodgeschoten. In 2004 werd het plan opgevat om het verwoeste kamp op te graven, de Duitsers hadden gepoogd het vernielde kamp te bedekken met een laag asfalt om zo hun sporen uit te wissen.
Pas in 2011 kon aan de plannen grootschalig vorm worden gegeven na een financiële impuls van, onder andere, Nederland. De gaskamers kwamen bloot te liggen., al snel werden de contouren van het hele kamp zichtbaar. Duidelijk is ook geworden dat de slachtoffers een 'douche' kregen maar in werkelijkheid kwam er gas uit de sproeikoppen. Achter de gaskamers werden de lichamen verbrand en de resten begraven.
De plek des onheils was een rechthoekig gebouw van 18 bij 24 meter. Een lange gang liep van een westelijk naar een oostelijk deel, beiden met vier gaskamers, aan de achterkant van het gebouw stond de machine in een aparte ruimte die koolmonoxide produceerde en de gaskamers inpompte. Naast de funderingen werden er tanden, kunstgebitten, haarklemmetjes, trouwringen, brillen en oorbellen gevonden.



Op zondag 28 januari 2018 zond de EO de documentaire
'Sobibor Excavated - The four stages of deceit' uit over de opgravingen.

Selma Wijnberg

Op 4 december 2018 bereikte mij het droevige bericht dat Selma Engel-Wijberg was overleden, Selma was de laatste van de Nederlanders die vernietigingskamp Sobibor overleefd hebben.


Vanuit Kamp Vught via Kamp Westerbork (link) werd Selma op 9 april 1943 naar Sobibor getransporteerd om te worden vergast. Bij aankomst werd zij echter gespaard omdat zij kon koken en kleding kon herstellen. Nog geen half jaar later (op 14 oktober) ontsnapte zij tijdens een opstand en wist uit handen van de nazi's te blijven.
Een van haar mede-ontsnappers was de Poolse Jood Chajm Engel, ze trouwden na de oorlog.

Ongewenst

Ik schrijf het wel vaker, Joden werden na de oorlog niet hartelijk ontvangen, zo ook Selma en haar man niet. Toch konden zij terugkeren naar het hotel van hun ouders in Zwolle, Hotel Weinberg. In 1941 overleed haar vader Samuel, samen met haar moeder en de andere kinderen runde selma het hotel totdat de Duitsers het in 1942 in beslag namen en het gezin moest onderduiken.
Selma werd ontdekt en op transport gesteld.

Selma en Chajm waren in Polen getrouwd maar dat huwelijk werd in Nederland niet erkend waarop het stel opnieuw trouwde op 18 september 1945.
De regering besloot echter dat Chajm ongewenst was en moest worden uitgewezen naar Polen die hem niet tot het land wilde toelaten. Selma en haar man voelden zich niet meer thuis in Nederland en vertrokken in 1951 naar Israël, met name Chajm kon er niet aarden waarop het echtpaar in 1957 naar de Verenigde Staten emigreerde waar Chajm in 2003 overleed.

Excuses

Tijdens een bezoek van Selma aan Kamp Westerbork haastte de Nederlandse regering zich om excuses aan Selma aan te bieden, maar die weigerde zij omdat zij dat veel te laat vond. Haar komst naar Nederland was vanwege het boek dat Ad van Liempt over haar had geschreven: 'Selma: De vrouw die Sobibor overleefde', hiervan werd een documentaire voor televisie gemaakt die in 2010 werd uitgezonden.

...hier staat een interview met Selma...

Selma is 96 jaar geworden.

Monument in Amsterdam

Aan de Amstel (21) ligt een lint van klinkers (straatstenen) die herinneren aan de bijna 100 kinderen en 3 verzorgers die in maart 1943 uit het Joods jongensweeshuis dat hier stond zijn weggevoerd. De stenen vormen de contouren van het voormalige weeshuis. Het huis stond aan de Zwanenburgerstraat en werd in 1977 gesloopt om plaats te maken voor het huidige Stadhuis annex Muziektheater (Stopera.)



De woorden op de stenen die tesamen het monument vormen:
Deze woorden omlijnen de plaats waar het - in 1738 elders in Amsterdam opgericht - Joods jongensweeshuis Megadle Jethomien sedert 1865 zijn zegenrijk werk deed totdat in 1943 de Duitse bezetter het huis binnendrong en de jongens wegvoerde. Drie verzorgers bleven vrijwillig bij de bijna honderd kinderen op weg naar het vernietigingskamp Sobibor. Niemand keerde weer. Hun nagedachtenis zij tot zegen.