De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Gaarkeukens

Wij kunnen ons er denk ik nauwelijks iets bij voorstellen, rijen wachtenden voor een afhaalpunt waar je een schamel bord eten kreeg. De Duitsers hadden alleen al in Amsterdam 22 uitdeelpunten ingesteld. Rij voor de gaarkeuken

Toen de anti-Joodse maatregelen van kracht werden namen de gaarkeukens af en toen de hongerwinter van '44 aanbrak en de treinen staakten om de Duitsers in de wielen te rijden hielden zij het beetje voedsel wat nog doorkwam voor zichzelf. Met het einde van de gaarkeukens in september 1944 brak gelijk de hongerwinter aan.

Veel was het niet, sommigen aten zelfs liever bloembollen maar dat week in week uit op tafel zetten? Een halve liter watersoep verstrekten de gaarkeukens doorgaans, een bak warm water waar een stukje vlees doorheen was gevlogen. Gaarkeukens bereidden maaltijden van vleesafval en zetmeel.

De Nederlandse Spoorwegen

De NS (link) werkten net als het GVB in Amsterdam graag mee om de belangen van de Duitse bezetter in stand te houden, anders kun je het niet noemen als je je vorstelijk laat betalen om Joden naar concentratiekampen te transporteren.
Maar ook Nederlandse arbeidskrachten werden naar Duitsland gebracht om daar in kampen te werken. Dat veranderde pas in de nazomer van 1944 toen Antwerpen werd ontzet en het wel duidelijk werd dat de nazi's aan de verliezende hand waren. Maar in het oosten hadden de Engelsen zich zwaar verrekend, de slag om Arnhem werd verloren en de Duitsers hielden stand achter hun linies.
Nederland werd opgedeeld in een bezet en een bevrijd deel want Limburg was eind 1944 al ontzet, iets wat niet veel mensen zich hedentendage realiseren. Onder andere Anne Frank wist dit, zij leefden echter tussen hoop en wanhoop todat ze uiteindelijk toch in augustus '44 werden verraden om een maand later met het laatste transport (per trein!) richting Auschwitz te worden gezonden.

De regering in ballingschap
De Nederlandse regering zat in Londen en wist uiteraard van de opmars van de geallieerden, op 17 september 1944 riep het op tot een algehele spoorwegstaking met als doel de aanvoer van manschappen, materieel en voedesl naar de Duitsers af te snijden.
Watersoep Zo'n 30.000 personeelsleden van de NS legden het werk neer maar de gevolgen waren groot. De Nederlanders in bezet gebied kregen het zwaarder dan ooit tevoren. Het zuiden vierde feest maar in Amsterdam bleef het nog acht maanden oorlog.

Aanvoer van eten door de lucht was geen doen, de vliegtuigen werden continu door het Duitse afweergeschut beschoten en binnenvaartschippers durfden de aardappelen niet meer aan boord te nemen. De staking duurde maanden, ook al kwamen er oproepen ermee te stoppen omdat het dodental onder de Nederlandse bevolking door de honger schrikbarend steeg.
Saillant detail is dat de Duitsers zelf manschappen aanvoerden om de honger te lenigen, ze bemanden diverse NS posten, ze wilden voorkomen dat ze als 'onmenselijk' zouden worden bestempeld, want dat ze de oorlog zouden verliezen zagen de meesten toen wel in.

1945 - bevrijd!
Na de oorlog kwam er fel kritiek op de regering en het Koningshuis omdat de spoorwegstaking totaal geen effect had gehad op het verloop van de oorlog omdat de Duitsers het beetje voedsel dat doorkwam voor zichzelf hielden. Diverse noodkreten vanuit Nederland aan de regering in ballingsschap werden genegeerd.

Gaarkeukens van alle tijden

De gaarkeuken associëren we vaak met de Tweede Wereldoorlog en de hongerwinter van '44 maar armen en daklozen konden en kunnen al eeuwen terecht bij uitdeelpunten van eten. De bekendste is misschien wel 'De Keuken van 1870' in de Amsterdamse Spuistraat. Ik at daar wel eens en in niets was deze 'gaarkeuken' te vergelijken met wat men er in de oorlog onder verstond.
Helaas is de gaarkeuken gesloten, eerder (1995 en 2000 en 2004) waren er al problemen maar telkens kon het bedrijf een doorstart maken met hulp van derden. Maar ik vrees dat er nu een definitief einde is gekomen aan de gaarkeuken. Misschien moet er eerst een nog ernstiger crisis uitbreken dan de bankencrisis van 2008 om goedkope uitdeelpunten van eten te openenen.
Laten we echter hopen dat dat nooit meer nodig zal zijn.

Ons huis

Hélène Mercier opende reeds in 1892 een buurthuis, zij noemde het 'Ons Huis' en was gevestigd in de Jordaan, in de Rozenstraat. Vijf jaar daarvoor (1887) zette zij in de Jordaan al een volkskeuken op om de arbeiders van een suikerfabriek een voedzame warme maaltijd te geven tegen een betaalbare prijs. Later kwamen er meer van dit soort volkskeukens.
Deze voorvechtster van gelijke kansen voor vrouwen zag in dat ook mannen betrokken moesten worden bij het buurtwerk, 'Ons Huis' was dan ook vooral bedoeld om naast het werk in een sociaal klimaat te kunnen vertoeven.
Tot de Tweede Wereldoorlog lukte dat goed, 'Ons Huis' groeide als kool, er waren maar liefst 13 buurthuizen in Amsterdam. Tijdens de hongerwinter maakten de overgebleven huizen deel uit van de voedseluitdeelpunten die waren ingesteld. Hélène Mercier lukte het om ruim honderd kinderen de stad uit te krijgen. Bij boeren was er nauwelijks tekort aan voedsel.

Na de oorlog was er alom waardering voor 'Ons Huis', haar werk werd voortgezet en financieel ondersteunt door de gemeente. De organisatie groeide fors door. Je kunt gerust stellen dat zij de grondlegger is van het buurthuis zoals we dat nu kennen.
...meer over Hélène Mercier...

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme