De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Liro

'Liro' stond voor Lippmann en Rosenthal, een bank in Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tot zover niet zo bijzonder. Ware het niet dat dit een Joodse bank was waarmee de meeste Joden al voor de oorlog zaken deden, maar tijdens de jaren 40-45 werd juist deze bank door de Duitsers aangewezen als enige bank waarmee Joden nog zaken mochten doen.
Zo leken de zaken te liggen.

Lippmann, Rosenthal & Co., roofbank
Maar de nuance ontbreekt in bovenstaande alinea, dat een verduidelijking nodig is zal zo eens te meer blijken, en toch, ook daarna vallen er nog wel wat kanttekeningen te plaatsen.

Nieuwe Spiegelstraat 6 >>>

In de Nieuwe Spiegelstraat 6 zat de Liro, de afkorting van Lippmann, Rosenthal & Co. In tegenstelling tot wat op het Internet wordt beweerd is dit geen Duitse bank in die zin dat de Duitsers hem hadden opgericht. De bank bestond al lang, veel Joden deden er al ver voor de oorlog zaken mee, men was vetrouwd geraakt met de naam en de bankiers.
De Duitsers openden een 'filiaal' in de Sarphatistraat onder dezelfde naam. De nazi's verplichtten alle Joden om voortaan alleen nog zaken te doen met deze Liro. Het leek alsof het hoofdkantoor in de Nieuwe Spiegelstraat zat maar er was geen verband tussen de twee banken.
Maar daar ontbreekt een nuance.

Waarom geen protest?
Ik schets iets. Er is een bank, de Liro in de Nieuwe Spiegelstraat (LiroNS) en een door de Duitsers geopend 'filiaal', Liro2. Normaal zou je zeggen, je protesteert tegen de inbreuk op je naam. Of wellicht later als er tegoeden worden overgeheveld van LiroNS naar Liro2. Niets van dat al. Ik ben dus op zoek gegaan naar het 'waarom'. Het hoe het kan dat deze twee banken naast elkaar konden bestaan, zonder dat niet bezette landen bezwaar maakten maar gewoon handel dreven met beide banken.

Alfred Flesche

LiroNS was een kleine bank, maar door de Joodse leiding en het lange bestaan van de bank had de bank een grote schare aan Joodse, rijke, klanten en connecties in Zwitserland, Engeland en de VS. De twee Joodse eigenaren van LiroNS kregen net als veel andere Joodse bedrijven in Amsterdam een Duitse bedrijfsleider die het in feite voor het zeggen had.
Edgar Fuld en Robert May moesten toezien hoe Alfred Flesche de bank in zijn macht had. Maar Fuld en May bemerkten al gauw dat zij zelf weinig te vrezen hadden van Flesche. Hij zorgde ervoor dat zij de volledige zeggenschap hielden over hun eigendommen. Ook zorgde Flesche er persoonlijk voor dat de twee firmanten en hun families niets te vrezen hadden van de Jodenjacht door de nazi's.

Sarphatistraat 55 >>>

Weetje 1
Robert had een broer, Paul, die eveneens bankier was en getrouwd met de zus van Roberts' zakelijke partner Edgar Fuld. Paul was fel anti-Duits en pleegde samen met zijn vrouw Rosi Fuld zelfmoord op de dag dat Nederland zich overgaf aan de Duitsers. Alle tegoeden en waardevolle spullen van Paul May werden door de Duitsers in beslag genomen en verdwenen naar Duitsland. Of Robert ook maar enig protest heeft laten horen is niet bekend.

Flesche krijgt opdracht een filiaal te openen, de latere Liro2. Dat doet hij, met, naar ik aanneem, medeweten van LiroNS. Met de feitelijke gang van zaken rond Liro2 heeft Flesche niets te maken gehad, zo is de officiële lezing. Ook Loe de Jong trekt die conclusie maar erg gedegen onderzoek lijkt er niet te heben plaatsgevonden. Of zijn de resultaten dermate schokkend dat ze maar zijn weggelaten?
Vast staat dat er een flink aantal personeelsleden van LiroNS werd overgeheveld naar Liro2, sommigen protesteerden en namen ontslag, in enkele gevallen werd het ontslag geweigerd, met andere woorden, zij werden gedwongen bij Liro2 te gaan werken. Maar er zijn dus ook een aantal werknemers van LiroNS vrijwillig aan de slag gegaan bij Liro2.

Weetje 2
De vader van schrijver Harry Mulisch (Kurt Victor Karl) was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog directeur personeelszaken van Liro2, de foute bank. Harry heeft dit nooit lekker gezeten en enkele jaren voor zijn dood werd hij zelf het doelwit van laster toen er verondersteld werd dat Mulisch net als zijn vader fout zou zijn geweest tijdens de oorlogsjaren, hier is echter niets van waar gebleken.

Flesche had banden met het bedrijf Degussa, vast staat dat dat Duitse bedrijf veel van de geroofde spullen van Joden verhandelde. Toen na de oorlog Alfred Flesche werd ondervraagd kwam hij met twee verklaringen op de proppen die hem vrijpleitten van ongeoorloofd gedrag, de verklaringen kwamen van Fuld en May, de twee Joodse directeuren van LiroNS.

Robert May | Joods Historisch Museum Weetje 3
Van Robert is bekend dat hij minstens tweemaal door de Duitsers is opgepakt en naar Westerbork is gebracht om door te worden gezonden naar een van de concentratiekampen. In beide gevallen zorgde Flesche (de bedrijfsleider van LiroNS) ervoor dat Robert May weer terug naar Amsterdam kwam.

Weetje 4
Robert May was niet alleen Jood maar ook homoseksueel, daar hadden de Duitsers het net zo min op als op Joden, toch zou May de gehele oorlog in de Lairessestraat wonen.

Gerhard Fritze

Onthoud die naam!
Er is een lezing die ik zeer aannemelijk acht, eerder al constateerde ik dat de macht van Prins Bernhard ver reikte. Ik zeg niet dat de Prins bloed aan zijn handen heeft gehad, maar de dood van iemand die een opdracht van Bernhard niet geheel naar tevredenheid van de Prins uitvoerde en daardoor ontheven werd van zijn taak om later onder uiterst vreemde omstandigheden de dood te vinden en dat zijn manuscript nimmer boven water is gekomen bevreemd mij hogelijk.
Gerhard Fritze is in het voor-oorlogse Duitsland een belangrijk man. Hij is directeur van IG Farben, een bedrijf dat decennia lang de macht in handen had als het ging om de chemische industrie. De Eerste Wereldoorlog was de bakermat voor dit bedrijf maar de invloed van deze onderneming reikte ver, heel ver.

Zyklon B
Veel Joden vonden de dood in de gaskamers, het gif dat daar gebruikt werd was Zyklon B dat door IG Farben ontwikkeld is. Het bedrijf werkte al ver voor de Tweede Wereldoorlog samen met de NSDAP van Adolf Hitler en behield zo haar monopolistische positie. Na de oorlog werd de gehele top van het bedrijf vervolgd, twaalf mensen van IG Farben werden veroordeeld. Het bedrijf werd opgesplitst.
Welicht ken je Hoechst en Agfa. Het zijn enkele van de bedrijven die voortkwamen uit IG Farben.

HKB | Hollandse Koopmansbank
De puzzel zal straks in elkaar passen, vooraf een opmerking. De conclusies die ik trek worden niet gestoeld door officiële lezingen, het is dus een these die ik poneer die op niets anders gebaseerd is dan veronderstellingen, niet op vaststaande feiten. Je kunt je eigen conclusies trekken.

Van de HKB wordt gezegd dat die een bedenkelijke rol speelde in de Tweede Wereldoorlog door te handelen in juwelen en effecten van Joden die hun eigendommen geconfisqeerd zagen door de nazi's. May, directeur bij LiroNS is tevens commissaris bij de HKB. De HKB was een dochteronderneming van IG Farben, opgericht in 1922 door Gerhard Fritze.
Na WO2 vestigde de HKB zich in hetzelfde pand als de LiroNS, aan de Nieuwe Spiegelstraat, later gingen de twee banken zelfs in elkaar op totdat in 1973 de Joodse naam van het briefpapier verdween en de bank verder ging onder de naam Hollandse Koopmansbank. Hedentendage maakt de HKB onderdeel uit van de SNS groep.

Er zijn meer toevalligheden die uitgelegd zouden kunnen worden als bewijs dat er ook tijdens de oorlog een innige samenwerking was tussen beide banken maar die laat ik hier weg omdat ze ook echt toevalligheden zouden kunnen zijn en het de kracht van mijn stelling aan het eind van dit stuk wellicht vertroebelt.

IG Farben en Fritze
Fritze was een aangetrouwd familielid van de hoogste bazen van IG Farben. Fritze was ook een goede vriend van Prins Bernhard, die enige tijd voor de HKB in Amsterdam gewerkt heeft. Ik praat dan wel over de periode voor de oorlog. De Prins en Fritze zijn aanwezig op een door de HKB (lees: Fritze) georganiseerd feest in Amsterdam waar Fritze enkele van zijn hooggeplaatste Nederlandse vrienden uitnodigt, een daarvan is Prinses Juliana.
Officieel leren Bernhard en Juliana elkaar pas kennen in 1936 maar zijn naam circuleert dan al twee jaar. In 1935 werkt Bernhard in Parijs voor IG Farben. Bernhard en Fritze kennen elkaar dus via IG Farben, Bernhard leert Juliana kennen via Fritze en hebben sinds 1935 een relatie (datum verschilt hier en daar maar zeker is dat het voor de officiële 'kennismaking' van 1936 is.)

In 1937 trouwen Juliana en Bernhard. Tijdens het galaconcert op de avond voor het huwelijk worden liederen van de nationaal-socialisten gezongen, er zijn Duitse officieren, de top van IG Farben is aanwezig en de Hitlergroet wordt meer dan eens gebracht. Als Fritze in 1962 overlijd leggen de Prins Hitlergroet bij Juliana foto MokumTV en, inmiddels, Koningin Juliana een krans bij zijn graf.
Bernhard is lid geweest van de SA, de NSDAP en de Reiter-SS. Dat lidmaatschap van de NSDAP heeft hij altijd ontkent hoewel de bewijzen tegen hem spraken en ook de contributie altijd netjes betaald werd.

Balkonscene met belangrijke gasten >>>
Links Bernhard en Juliana >>>
Rechts wordt de Hitlergroet gebracht >>>


Weetje 5
Tijdens dit feest weigert de dirigent nog verder te spelen omdat er voornamelijk om nazi-liederen wordt gevraagd. Wihelmina ontslaat de man ter plekke en laat een andere dirigent aanrukken.

Bernhard als held | Het RIOD zwijgt
Na de oorlog komt de Prins als held terug uit Londen, hij is de grote vertrouweling van Wilhelmina met wie hij jaren in Engeland vertoefd, ver weg van Juliana die met de kinderen in Canada zat. Bernhard geeft leiding aan de Binnenlandse Strijdkrachten, het rechtse verzet. Zoals wellicht bekend is was er ook een links verzet dat beter georganiseerd was maar dat gedomineerd werd door Communisten waar Bernhard niets van moest hebben.
Pas jaren later komen druppelsgewijs de beschuldigingen en bewijzen naar buiten dat Bernhards' sympathie voor nazi-Duitsland groter is geweest dan aanvankelijk werd verondersteld. Loe de Jong doet onderzoek naar Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog maar rept niet over de duistere kanten van de Prins.
Een foto waarop de Prins in SS-uniform te zien zou zijn verdwijnt op mysterieuze wijze uit de archieven van het RIOD (later NIOD.) De Jong onderzoekt de rol van de HKB totaal niet, dat komt met name de Prins goed uit. Want dan zou de rol van May die eigenaar is van de 'goede' LiroNS belicht moeten worden maar tegelijkertijd die van IG Farben en Fritze, waar Bernhard zo innig mee was.

Als De Jong dus was gaan graven (want hij ondernam geen enkele poging iets over de HKB en IG Farben boven water te krijgen), zou er wellicht een connectie te zien zijn tussen Bernhard en de van de Joden geroofde gelden en waardevolle sieraden en kunstvoorwerpen alsmede de effecten die via de HKB werden verhandeld.

Kunstroof in het Rijksmuseum?
Robert May (een van de twee directieleden bij LiroNS) had een aanzienlijke kunstverzameling, die was tijdens de oorlog grotendeels uitgeleend aan buitenlandse musea, wonderwel kwam alles nog tijdens de oorlog terug naar Amsterdam waar de miljoenencollectie voor een absurd laag bedrag door het Rijksmuseum werd aangekocht.
Na de oorlog is er nooit vraag naar geweest terwijl Robert May nog leefde en werkte, voor de HKB! May werd meerdere malen Koninklijk onderscheiden voor zijn verdiensten.

Weetje 6
In Westerbork is er door de Duitsers ook een filiaal geopend van Lippmann, Rosenthal & Co. Zo konden de nazi's de Joden nog sneller 'vrijwillig' afstand laten doen van hun waardevolle spullen.

Weetje 7
In 1997 ontdekten werklui op de zolder van een ooit door het Ministerie van Financiën gebruikt pand een archief dat in de Tweede Wereldoorlog aan Liro toebehoorde. Het betrof een lijst van waardevolle bezittingen die Joden onder dwang van de nazi's bij Liro in hadden geleverd.
Het bestaan van dit archief was bekend, alleen, het Ministerie van Financiën had tot dan toe altijd beweerd dat het archief vernietigd was.

Mijn conclusie

Met nadruk zeg ik 'mijn' conclusie. Deze wordt namelijk niet door iedereen gedeeld.
Loe de Jong moet geweten hebben van de Hollandsche Koopmansbank, echter, de link met het Koningshuis was sterk aanwezig door de band tussen HKB en IG Farben dat dan ook aan het licht zou zijn gekomen dat er lijntjes liepen tussen May van LiroNS en de HKB. Doordat de oprichter van de HKB direct verantwoordelijk was voor het huwelijk tussen Bernhard en Juliana en Bernhard aantoonbaar gelogen had over diverse lidmaatschappen van nazi-organisaties in Duitsland en de IG Farbentop op zijn huwelijk met Juliana aanwezig was zou de reputatie van Bernhard geschaadt kunnen worden.
Bernhard kwam als held terug uit Londen en het land was in chaos. Onder leiding van De Jong verdween een belangrijk bewijs uit de archieven van het RIOD en De Jong deed ook later geen onderzoek naar de HKB.

Blootlegging van eventuele feiten (nu zijn het nog veronderstellingen op basis van losse eindjes) zou verdere chaos tot gevolg hebben gehad en een crisis rondom het Koningshuis. Bovendien zou er geen werkelijk belang mee gediend zijn. De Joden wiens bezit was afgenomen en verkocht kwamen niet terug.
Een gevoel van 'dat moet toch nog eens uitgezocht worden, al was het maar om de huidige geschiedschrijving te completeren' blijft zich van mij meester maken.

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme