De Dokwerker

Het Jodenvraagstuk

Adolf Hitler schreef in 'Mein Kampf' over de Joden dat zij een probleem waren voor Duitsland, toch is Hitler nimmer in een concentratiekamp geweest en zijn er geen documenten of getuigenissen dat hij wist wat er ging gebeuren om 'van de Joden af te komen'. Misschien wel de trouwste vasal van Hitler was Heinrich Himmler die leider van de Schutzstaffel (SS) was en gezien wordt als de architect van de Endlösung, de man ook die Hitler uit de wind hield als het aankwam op harde maatregelen.

Himmler was een handige denker en prater, daarmee imponeerde hij vriend en vijand, maar liet Reinhard Heydrich zijn lastige klusjes opknappen. Himmler was verantwoordelijk voor het Jodenvraagstuk, maar toen dat plan 'verkocht' moest worden aan de nazi-top liet hij daartoe een bijeenkomst organiseren door Heydrich.

Villa Marlier, Grossen Wannsee

Groot industrieel Ernst Marlier bouwde in 1915 op een stuk grond van dertig hectare, aan de Grosse Wannsee vlakbij Berlijn, een villa voor eigen gebruik van 1.500 vierkante meter. Lang plezier had hij niet van het huis want reeds in 1921 verkocht hij alles aan ondernemer Friedrich Minoux, een anti-semiet en fraudeur waarvoor hij ook veroordeeld werd. Op zijn beurt verkocht hij aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de grond en het huis voor twee miljoen Mark door aan de SS, Reinhard Heydrich had er zijn oog op laten vallen en was van plan om er na de oorlog te gaan wonen.
Door de vroege dood van Heydirch en het einde van de oorlog kwam het niet zo ver, het huis kwam in 1947 in handen van de stad Berlijn die er een vormingsinstituut voor scholieren in vestigde.


De nazi-top kwam op 20 januari 1942 bijeen in deze vila, aanwezigen waren zestien mensen, waaronder een notulist (e) en verder onder andere Heydrich (link), Eichmann, Schöngarth, Müller, Stuckart en Lange. Grote afwezigen waren Hitler en Himmler.
Heydrich had slechts één taak en dus doel: een unaniem positief antwoord krijgen op de plannen die Himmler had bedacht om zo snel mogelijk van de Joden af te komen. Emigratie is geprobeerd, landen als Engeland en de Verenigde Staten wilden daar echter niets van weten.
Het plan bestond uit twee delen.

De Einsatzgruppen

De eerste stap was de inzet van Einsatzgruppen in de bezette gebieden. SS'ers vermoordden op grote schaal Joden, naar schatting één miljoen Joden vonden zo de dood.

Vernietigingskampen

Naast Chelmno moesten er vier nieuwe kampen waarvan Auschwitz de grootste was, Joden moesten zelf de kampen bouwen en zouden dan vergast en vervolgens verbrand worden. Enkele deelnemers aan de conferentie sputterden nog wel wat tegen, maar Heydrich was zo overtuigend dat er uiteindelijk slechts drie personen nog enkele bezwaren hadden. Die werden door Heydrich apart genomen waarna zij alsnog instemden met de plannen.
De gehele bijeenkomst duurde slechts twee uur.

Emigratie, evacueren, tewerkstellen, vergassen, verbranden?

De term 'uitroeien' werd niet gebruikt, wel 'evacueren', op de vraag of de brute moord op 30.000 Joden in Estland gezien moest worden als een vorm van evacuatie, zei Heydrich: "ja". Ook werd er gesproken over vormen van vergassen en dat er professionele verbrandingsovens zouden worden besteld omdat de huidige niet voldoende capaciteit hadden.
Auschwitz lag in Polen, de trein kwam er en er woonden geen pottenkijkers. Besloten werd dat Joden zo snel als mogelijk zouden worden opgepakt en naar een van de vernietigingskampen overgebracht werden om terstond te worden vergast en verbrand. De doelstelling was om binnen een jaar vijf tot tien miljoen Joden te laten verdwijnen.
Na afloop van de bijeenkomst dronken Reinhard Heydrich, Adolf Eichmann en Heinrich Müller cognac en rookten nog een sigaar, ze waren blij met de goede afloop, zo verklaarde Eichmann later tijdens zijn eigen proces.

Na de dood van Heydrich in 1942 tekende Eichmann voor de definitieve opdracht om de plannen uit te voeren die toen al in volle gang waren.

Het programma kwam zeer snel op gang, in vernietigingskamp Belzec kwamen op 17 maart 1942 reeds de eerste Joden aan om te worden vergast, nog geen twee maanden na de bijeenkomst aan de Grosse Wannsee. Binnen een jaar waren er drie miljoen Joden vermoord.
Kurt Gerstein was getuige van een slachtpartij in het eerste Duitse vernietigingskamp Belzec in het uiterste puntje van Polen waar 434.510 mensen gevangen zaten, slechts twee van hen hebben Belzec overleefd. Lees HIER meer over Kurt Gerstein.

De lijst met aantallen Joden per land

De notulen

Naast de vijftien nazi's was er een notulist aanwezig, die maakte gebruik van steno om alles wat de vijftien mannen zeiden op te schrijven.
Van de bespreking werden voor iedere aanwezige twee kopieën gemaakt van de notulen, die moesten zij lezen en vernietigen, één versie was voor hun direct leidinggevende, indien van toepassing. Ondergeschikten mochten het verslag niet lezen. Één man had moeite met hetgeen besloten werd, hij vertelde dat hem door Adolf Hitler persoonlijk beloofd was dat er gezocht zou worden naar een humane oplossing voor het Jodenvraagstuk.
Deze man was onderstaatssecretaris van de minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop bij het Duitse Ministerie van Buitenlandse Zaken, dr. Martin Luther, hij bewaarde de notulen in zijn archief. In 1947 vonden de Amerikanen dit document dat later zou dienen als bewijsmateriaal tijdens processen. Luther zelf overleed een week na de bevrijding.

Een interessante vraag is wie de notulist (e) was? In veel documentatie, websites en verslagen staat dat dat Adolf Eichmann was, maar Eichmann kon geen steno. De verwarring komt voort uit de functie die Eichmann had tijdens de Wannsee Conferentie. Heydrich was voorzitter en Eichmann zijn Sekretär.
Sekretär wordt naar het Nederlands en Engels vertaald als notulist, maar Eichmann was meer dan dat, hij stuurde de notulist aan, besliste wat er wel en niet in kwam te staan, soms op aangeven van Heydrich. Ik heb niet kunnen achterhalen wie de notulist was, zijn of haar naam moet ergens bekend zijn, maar die lijkt gewist uit alle informatie rondom de Wannsee Conferentie.
In stukken van het documentatie- en herinneringscentrum, wat de villa thans is, vind ik terug dat er êên vrouw aanwezig was en vijftien mannen, die vrouw moet de notuliste zijn geweest die in opdracht van Eichmann werkte. Haar naam is nergens vermeld en altijd geheim gebleven.

In de eerste film over Wannsee (Die Wannseekonferenz, 1984, Duits) was de notulist een vrouw, in de remake (Conspiracy, 2001, USA, link) ineens een man. Deze aanpassing berust op een misverstand, het was Rolf Günther die een naaste medewerker was van Eichmann die over hem tijdens zijn eigen proces zou zeggen dat Rolf zijn plaatsvervanger was. Ook beweerde Eichmann dat Rolf Günther bij de eerste bijeenkomst aanwezig was, iets wat niet kan kloppen.
Bij een vervolgbijeenkomst van de Wannsee Konferenz op 10 oktober 1942 was Günther wèl aanwezig, deze twee feiten zijn later hoogstwaarschijnlijk door elkaar gehaald. Günther pleegde na de oorlog zelfmoord toen hij in Amerikaanse gevangenschap zijn proces afwachtte, hij was nauw betrokken bij de deportatie van en moord op Joden.

Jarenlang zijn er al geruchten dat hij was vrijgelaten om naar Zuid-Amerika te vluchten waarbij hij zou zijn geholpen door ODESSA. In het verlengde van dit gerucht wordt ook vaak geschreven dat oud SS'ers die hun mond dichthielden, daarvoor beloond werden met een vlucht en onderkomen.
Je kunt dus niet geheel uitsluiten dat het mogelijk toch Rolf Günther was die op 20 januari 1942 notuleerde.

NEDERLANDSE VERTALING VAN DE NOTULEN (klik)

De conferentie duurde enkele uren waarin men zelfs nog pauzes had genomen om te eten en even buiten te wandelen. Heydrich wist handig en snel de plannen van zijn baas Himmler er door te drukken.

Deelnemers conferentie

Josef Bühler
Werd in 1948 in Polen berecht, veroordeeld en geëxecuteerd.

Adolf Eichmann
Door Israël in 1960 ontvoerd uit Argentinië en in 1962 berecht en opgehangen.

Roland Freisler
In 1945 omgekomen bij een Amerikaans bombardement op Berlijn.

Reinhard Heydrich
In 1942 omgekomen na een aanslag van het Tsjechisch verzet, het gerucht gaat dat dit Engelse of Amerikaanse spionnen waren.

Otto Hofmann
Tot 1954 gevangen gezeten, in 1982 overleden.

Gerhard Klopfer
Overleden in 1987, nimmer veroordeeld. Volgens sommige andere berichten heeft hij wel enige tijd in voorarrest gezeten.

Wilhelm Kritzinger
Zou terechtstaan, maar overleed alvorens het tot een proces kwam.

Rudolf Lange
Hij leegde in 1945 zelfmoord, hij is nimmer berecht.

Georg Leibbrandt
Zat slechts kort vast, overleed in 1982.

Martin Luther
Overleed een week na het einde van de oorlog, zijn baas Joachim von Ribbentrop, had hem daarvoor op laten sluiten in de gevangenis na een verschil van mening.

Alfred Meyer
Nog voordat hij kon worden berecht pleegde hij in 1945 zelfmoord.

Heinrich Müller
Hij verdween in de laatste dagen van de oorlog in Berlijn.

Erich Neumann
Zat slechts kort vast en overleed vrijwel direct na zijn vrijlating in 1948.

Karl Schöngarth
Duitsland berechtte hem maar sprak hem vrij van oorlogsmisdaden, hij werd later alsnog in Engeland berecht, veroordeeld en opgehangen.

Wilhelm Stuckart
Zat slechts kort vast, hij kwam in 1949 vrij en overleed onder vreemde omstandigheden in 1953 tijdens een autorit.

???
De notulist (e)

GHWK

Duitsland wilde lang niet dat de villa aan de Wannsee, waar de meeting plaats had, een herinnerings- en studiecentrum werd. Ter gelegenheid van de veertigste herdenking van de Wannseeconferentie werd in 1982 op initiatief van de toenmalige burgemeester Richard von Weizsäcker een gedenkplaat aangebracht aan de villa.
Meerdere malen is de plaat vernield, besmeurd en zelfs gestolen.


Het duurde nog tien jaar alvorens er een zinvolle bestemming werd gegeven aan de villa. Op 19 januari 1992, een dag voor de vijftigste herdenking werd het herinnerings- en studiecentrum 'Huis van de Wannseeconferentie' officieel geopend.

Het huis is gratis te bezoeken, bekijk ook de informatieve website van het huis.

Haus Wannsee-Konferenz Gedenk- und Bildungsstätte
Am Grossen Wannsee 56-58
14109 Berlin
Website: www.ghwk.de

Openingstijden:
Dagelijks van 10.00 - 18.00 Uhr