De Dokwerker

'Dr. dood' | 'De Engel des doods'

Er is eigenlijk niets wat zich onderscheid aan de hand waarvan je kan zeggen "dat is exemplarisch voor de verschrikkingen die de nazi's tijdens de bezettingsjaren hebben aangericht". Toch wilde ik er zo nu en dan een onderwerp, gebeurtenis of persoon uitlichten.
Ik denk dat bijvoorbeeld Josef Mengele model staat voor wat de Duitsers hebben aangericht tijdens de Tweede Wereldoorlog, zonder iets af te doen aan de andere verschrikkingen.

Het is 1948, een man wiens naam telkens genoemd wordt tijdens de Neurenberg processen tegen oorlogsmisdadigers is dan al meerdere malen op slinkse wijze uit handen van de politie gebleven. Als het hem te heet onder de voeten wordt krijgt hij via een netwerk van oud-SS'ers, die zich in het Argentinië van Juan Peron in veilige haven weten, een vals paspoort.
Later zou hij gesignaleerd worden op diverse lokaties in de wereld, maar nooit worden gepakt. Uiteindelijk sterft hij in 1979 in Brazilië na een hartaanval tijdens het zwemmen.
Wie is deze man, wiens naam, Josef Mengele, ook vandaag de dag nog zoveel siddering teweeg brengt?

Josef Mengele

Josef wordt in 1911 in het plaatsje Günzburg in het uiterste westen van Beieren geboren. Het boerengezin was katholiek, een jaar na de geboorte van Josef werd Karl geboren en Alois in 1914. De drie broers groeien in een beschermd milieu op, ook al breekt in 1914 de Eerste Wereldoorlog uit.
Vader Mengele had een succesvolle landbouwmachinefabriek die ruim honderd jaar over de gehele wereld exporteerde, de familie Mengele heeft altijd te boek gestaan als zeer respectabel, de verschrikkingen die zoon Josef in de Tweede Wereldoorlog aanrichtte zijn de familie nauwelijks aangerekend. Karl volgde zijn vader op en zou na de oorlog nog een bedenkelijke rol spelen.

Josef had andere plannen, maar geniaal was hij allerminst, hij deed bijna tien jaar over het gymnasium om daarna medicijnen te gaan studeren in München. Hij promoveerde tweemaal, de eugenetica, de leer die rassen moet verbeteren, had zijn warme belangstelling. In mei 1937 sloot hij zich aan bij de NSDAP. In het jaar dat hij 28 werd trouwde hij de tien jaar jongere Irene Schönbein met wie hij een zoon kreeg, Rolf die in 1944 geboren werd op de verjaardag van zijn vader, 16 maart. Rolf is nu (2018) 74 jaar en schreef een boek over hoe zijn vader wist te ontkomen aan de rechters.

Op 1 augustus 1940 trad Mengele in dienst van de SS waarvoor hij verschillende functies vervulde, op 30 mei 1943 werd Josef Mengele kamparts in Auschwitz en begon vrijwel direct aan een reeks horrorexperimenten. Hij selecteerde nieuw aangekomen gevangenen vaak al op het perron, driekwart van hen werd direct naar de gaskamers gezonden. Vrouwen werden door hem regelmatig gecontroleerd of ze zwanger waren.
Hoewel er weinig getuigenissen van zijn zullen veel vrouwen meermaals verkracht zijn door bewakers, vandaar de controles. Als ze zwanger waren stuurde Mengele ze gelijk door naar de gaskamers. In een enkel geval aborteerde hij de foetus hoewel hij daar geen ervaring in had. Vaak ging het ook mis en overleed niet alleen het ongeboren kind, maar ook de moeder.

Einde aan de experimenten

Eind januari 1945 werd Auschwitz door de Russen bevrijd, ruim een maand daarvoor voerde Mengele nog experimenten uit op de ongelukkigen in het concentratiekamp. Mengele pakte zijn boeltje op en reisde door naar een ander kamp (Gross-Rosen) waar hij zijn weerzinwekkende programma verder tot uitvoer bracht.
De geallieerden bereikten ook dit kamp en arresteerden onder andere Mengele op 8 mei 1945, helaas ontdekten de Amerikanen pas nadat ze Mengele in augustus hadden vrijgelaten dat ze een van de grootste oorlogsmisdadigers over het hoofd hadden gezien. Mengele vluchtte toen niet, zoals velen denken, naar Zuid-Amerika, maar dook onder als boerenknecht op een boerderij, naar verluidt hebben zijn broers de familie waarbij hij werkte financieel bijgestaan, waarschijnlijk heeft Josef daar lange tijd geen weet van gehad.

Vlucht naar Argentinië
Mengele stond hoog op de lijst van gezochte oorlogsmisdadigers, hij zag zijn vrouw niet meer en ging in een blokhut wonen die zijn familie niet ver van zijn ouderlijk huis voor hem hadden laten bouwen. Daar was het dat hij het plan opvatte om naar Zuid-Amerika te vluchten. Als Helmut Gregor lukte hem dat medio 1949, tien jaar lang woonde hij ongestoord in het Argentijnse Buenos Aires van dictator Juan peron en zette er een filiaal op van het familiebedrijf.
Op 27 november 1959 werd Mengele officieel een onderdaan van Paraguay nadat de Duitsers hem in Argentinië gelokaliseerd hadden. Een jaar later verhuisde hij naar Brazilië waar hij op 5 februari 1979 tijdens het zwemmen een hartaanval kreeg en als Wolfgang Gerhard overleed. Mengele is 68 jaar geworden.
In 1985, en nogmaals in 1992, kwam onomstotelijk vast te staan dat Mengele, 'de engel des doods', in 1979 was overleden.

Liquidatie in 1973 In december 1973 werd in Israêl groot het nieuws gebracht dat Mengele in Brazilîe was gedood door een Israëlische geheim agent. Al snel bleek het niet om Mengele te gaan, maar om een Duitser die naar Brazilîe was geëmigreerd en niets op zijn kerfstok had.

Tweelingendorp
In het Braziliaans dorp Candido Godoi werden opmerkelijk veel tweelingen geboren, dat kwam, zo werd lang beweerd, doordat Josef Mengele, die geobsedeerd was door tweelingen, zich in het dorp had gevestigd en er experimenten had uitgevoerd. De werkelijkheid is dat hij juist omdat er al zo lang veel tweelingen werden geboren hij naar Candido Godoi was gekomen.

Zoon Rolf

Rolf heeft in 1992 DNA afgestaan om dat te vergelijken met de restanten uit het graf van Wolfgang Gerhard, het bleek inderdaad om zijn vader te gaan. De enige zoon van Mengele zei dat hij zijn vader voor het laatst in 1977 in Zuid-Amerika heeft gezien en dat hij een arm bestaan leed en wartaal uitsloeg als het aankwam op wat hij gedaan had.
Odessa die na de oorlog veel nazi's heeft geholpen zou volgens Rolf nimmer een vinger hebben uitgestoken naar zijn vader en was hij volledig aangewezen op zijn familie in Beieren die dus altijd hebben geweten van de vlucht van hun broer die maandelijks een toelage ontving. Volgens mij verstrekte het Rode Kruis een paspoort, maar had Odessa wel degelijk de route uitgestippeld en voorbereid. Rolf houdt vol te hebben geweten dat zijn vader in Paraguay leefde maar hem nooit te hebben geholpen, maar hem verraden kon hij ook niet.
Josef zag geen heil om zich aan te geven omdat hij ervan overtuigd was dat hij zou worden opgehangen en geen eerlijk proces zou krijgen.

Rolf is advocaat en zou in ruste in München wonen en de naam Mengele hebben afgezworen, hij heeft de naam van zijn vrouw aangenomen, Jenckel. Rolf is nu (2018) 78 jaar.

Blok 10

In blok 10 van concentratiekamp Auschwitz werden de medische experimenten door Mengele uitgevoerd. Het was de meest gevreesde plek, want al snel werd bekend welke gruwelijke dingen zich daar afspeelden. Vooral vrouwen werden voor experimenten gebruikt.
Een aantal van de gruweldaden van deze zieke man waren het zonder verdoving amputeren van ledenmaten, het bewerken van de huid om te zien hoe die reageerde op bepaalde vloeistoffen, het uitvoeren van hersenoperaties zonder verdoving, het proberen de kleur van ogen te veranderen door injecties met inkt en het blootstellen van gevangenen aan extreme temperatuursverschillen.
De meesten overleden onder vreselijke omstandigheden.


Eerste ontsnapping aan de politie
In 1956 durft Mengele het aan op zijn valse paspoort naar Duitsland te reizen waar hij na een verkeersongeluk gewantrouwd wordt door de politie. Zijn vader wordt ingelicht en 'koopt' met smeergeld zijn zoon vrij die direct weer het land uitvlucht. 'Mengele' is ook vandaag de dag nog een merk, als je in Duitsland op het platteland komt moet je niet gek opkijken als je de naam op een landbouwvoertuig ziet staan.

Tweede ontsnapping aan de politie
Op aanwijzing van Simon Wiesenthal wordt Mengele in augustus 1958 door de politie van Buenos Aires gearresteerd op beschuldiging van het onbevoegd uitoefenen van de medische wetenschap, hij komt er met een boete vanaf.
Toch werd hij bang en verhuisde naar Paraguay.

Derde ontsnapping aan de politie
In 1960 reisde Mengele van Paraquay naar Argentinië voor een bezoek aan familie die daar nog steeds woont, hij loopt de dan 48 jarige Nora Eldoc tegen het lijf in het hotel waar zij op dat moment verblijft. Ze herkent hem gelijk als de kamparts die haar in Auschwitz steriliseerde. Ze gaat direct naar de politie maar dat pakt totaal verkeerd uit. Drie dagen later wordt haar lichaam gevonden.

De schattingen over hoeveel mensen Josef Mengele naar de gaskamers heeft gestuurd lopen uiteen van 120.000 tot 400.000.

Dagboeken

In 2011 werden in de Verenigde Staten enkele dagboeken van Josef Mengele geveild. Zijn memoires brachten 245.000 dollar op, gerekend was op het dubbele. Het zijn niet echt dagboeken, maar meer een later (1960 - 1975) geschreven biografie. De boeken (3400 pagina's) werden in 2004 in Sao Paulo bij het echtpaar dat Mengele onderdak had verleend gevonden.
De dagboeken waren aangeboden door een bedrijf dat niet met naam en toenaam werd genoemd, maar het gerucht ging dat de werkelijke eigenaar de familie Mengele was, de nieuwe eigenaar werd niet bekend gemaakt. Nederlandse musea en waarschijnlijk ook tal van andere instanties wilden niet meebieden omdat ze niet wilden dat het geld terecht zou komen bij de familie Mengele. Zij hebben nooit erkent, noch ontkent, dat zij inderdaad de verkopende partij waren.

Gerald Posner en de Brit John Ware brachten in 1986 een biografie over Josef Mengele uit.