De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

De atoombom die Hitler nooit had

Om een oorlog snel in je voordeel te kunnen beslissen heb je een atoombom nodig, om die te kunnen maken heb je zwaar water nodig. Zwaar water werd tijdens de oorlog geproduceerd in Noorwegen, in het plaatsje Vemork, vlakbij Rjukan.
Zwaar water was nodig om de in de kernreactor snelle neutronen af te remmen die ontstaan bij de splitsing van uranium. Later bleek dat ook grafiet gebruikt had kunnen worden, de Amerikanen wisten dat, de Duitsers niet, als ze dit wel hadden geweten was de oorlog heel anders verlopen dan we nu uit de geschiedenisboekjes leren.


De Duitsers probeerden uit Noorwegen zwaar water te halen waarmee ze een atoombom wilden produceren. Het liep gelukkig anders.

De Noorse fabriek

Meestal wordt er gesproken over de Vemorkcentrale bij Rjukan, bedoeld wordt dan de waterkrachtcentrale die in 1911 door Norsk Hydro in gebruik werd genomen. De Noren waren de enigen in Europa die zwaar water maakten, het was een bijproduct van de kunstmest die hier werd vervaardigd, de Duitsers wilden zaken doen met het bedrijf Norsk Hydro die niet erg happig waren. De directie werd daarop vervangen door iemand die bereidwilliger leek en inderdaad, aan het begin van de oorlog nauw samenwerkte met de Duitsers die Noorwegen hadden bezet.

Axel Aubert

Hij was sinds midden jaren dertig de hoogste baas van Norsk Hydro, hij weigerde zwaar water aan de Duitsers te leveren. In 1941 zochten de Duitsers iemand die bereidwilliger was, die vonden ze, Axel werd afgezet.
Hij overleed in december 1943.

Bjarne Eriksen

Bjarne werkte al zijn leven lang voor Norsk Hydro, hij was getrouwd met het bedrijf, hoewel hij ook een vrouw had die vaak kritisch was op zijn houding jegens de Duitsers. Eriksen werd gepromoveerd op aandringen van de Duitsers, toen het de Duitsers te heet onder de voeten werd boden ze hem Eerbescherming door het te arresteren in Noors uniform zodat hij na de oorlog zonder te worden aangeklaagd tegrug kon keren naar Noorwegen.
Over Bjarne is nooit veel naar buiten gekomen, velen hebben vermoed dat hij met het verzet meewerkte aan sabotage van de fabriek.
Hij overleed in 1976.

Niels Bohr

Deze Deense kernfysicus heeft aan de wieg gestaan van de atoomfysica, daarom was hij in beeld bij de Duitsers, Boht wilde echter niets weten van het Duitse kernwapenprogramma. Een van zijn studenten echter wel. Bohr had gehoord van Bram Pais, de Joods-Nederlands-Amerikaanse natuurkundige en wetenschapshistoricus en vroeg hem per brief zijn assistent te worden.
Pais was de verloofde van Tina Strobos (link) die met deze brief het leven redde van Bram, de Duitsers waren op het einde van de oorlog in paniek en wilden alle kansen aangrijpen om een atoombom te bouwen, zover kwam het niet, Bram weigerde, maar kon door de treinstaking in Nederland niet op transport worden gesteld.
Niels Bohr vluchtte in 1943 het land uit en overleed in 1962.

NIELS BOHR >>>

Werner Heisenberg

Bij hem lagen de kaarten anders, Werner was een Duitser en leerling van Niels Bohr. Werner wist de Duitsers ervan te overtuigen dat hij een atoombom voor ze kon maken als hij de leiding kreeg over het atoomprogramma. Voor de uitvoer van zijn plannen had hij het zwaar water nodig van de Noren.
Vandaar dat daar een pro-Duitse directie werd aangesteld. Niels Bohr werd door Werner gevraagd met hem samen te werken die voor de eer bedankte en Werner op de gevaren wees.
Na de oorlog bleef Werner volhouden dat hij meerdere sabotages had gepleegd, Bohr bleef beweren dat Heisenberg hem er juist bij wilde hebben om de plannen te laten slagen.
Op 3 mei 1945 werd Heisenberg gearresteerd en naar Engeland (Farm Hall nabij Cambridge) overgebracht alwaar hij over zijn rol ondervraagd werd. Nog negen kerngeleerden werden daar verhoord, de laatste werd in janauri 1946 vrijgelaten.
Werner overleed in 1976.

Plannen om de fabriek plat te leggen

Er zijn gedurende de gehele oorlog sabotages gepleegd door leden van het Noorse verzet. Tot in hoeverre Bjarne Eriksen, de baas van de fabriek, hiervan wist of wellicht zelf betrokken was in nooit bekend geworden. Vast staat dat zijn vrouw meer wist dan hij dacht, zij confronteerde hem telkens met de gevaren die hij en zijn personeels leden liepen, maar ook voor haar eigen gezin was zij bang.

Toen een personeelslid van de fabriek door de Duitsers werd opgepakt en enkele dagen later vrij kwam nadat Bjarne hierop door zijn vrouw was
aangesproken lijkt erop te wijzen dat Bjarne nooit iets tegen zijn vrouw zei, maar achter de schermen wel begaan was met het lot van de Noren. Alles lezende vermoed ik dat hij zelf ook sabotage heeft gepleegd in de fabriek van Norsk Hydro.
De geallieerden hebben samen met het Noorse verzet meerdere pogingen ondernomen om de productie te stagneren.

Operatie Grouse

Vier Noorse commando's werden op 18 oktober 1942 gedropt om de fabriek te gaan verkennen en erachter te komen hoe deze was te vernietigen. Door slecht weer kwamen zij te ver van het doel terecht. Uiteindelijk lukte het toch om informatie te verzamelen en aan de Britten te geven. Zij maakten een plek klaar voor commando's om te landen.

Operatie Freshman

Deze operatie was het vervolg op 'Grouse', op 20 november vertrokken er 34 getrainde commando's in twee zweefvliegtuigen die vanaf een vliegveld in Schotland werden getrokken door de RAF. Boven het doel werden beide 'gliders' losgelaten, dat ging gruwelijk mis. Beide toestellen stortten neer, de overlevenden werden door de Duitsers opgespoord en doodgeschoten.
Op 11 december 1942 bereikte het bericht de geallieerden dat de operatie defintief was mislukt. De vier mannen van operatie Grouse leefden toen nog.

Operatie Gunnerside

In februari 1943 werd een nieuwe poging ondernomen, groep 'Grouse' was nog intact, een tweede groep werd gedropt, na dagen ontmoetten de tien mannen elkaar en troffen voorbereidingen om een operatie uit te voeren op de fabriek.
Na operatie Freshman waren de Duitsers op hun hoede, de bewaking van de fabriek was verder opgevoerd. Het plan was om via een ravijn een trein te bereiken die naar de fabriek ging en dan door te dringen tot de kelders waar het zwaar water werd geproduceerd. De opzet lukte, de productie lag lange tijd stil en er was slechts één dode te betreuren.
De Duitsers besloten echter om de fabriek te herbouwen.

Bombardement 16 november 1943

De Amerikanen waren witheet dat alle Britse acties niet ten doel hadden gehad dat de productie van zwaar water was gestaakt, daarop stuurden zij honderden bommenwerpers richting Noorwegen, ondanks de duizenden bommen was de fabriek slechts licht beschadigd.
De Duitsers waren de aanvallen zat en besloten de productie naar Duitsland over te brengen.

Aanslag veerboot met zwaar water aan boord

Het restant aan zwaar water bestond uit 49 vaten, na de aanval door de Amerikanen wilden de Duitsers de vaten naar Duitsland brengen. Een van de leden van het Noorse verzet blies op 20 februari 1944 de boot op, naar verluid konden de Duitsers slechts twee of hoogstens vier vaten zwaar water redden.
De fabriek in Duitsland is nooit afgebouwd.

Tenslotte

Hitler had al snel door dat een atoombom hem sneller bij zijn doel zou brengen, al voor de oorlog was er een nucleair programma, door het plat leggen van de fabriek in Noorwegen lukte het de Duitsers niet de oorlog in hun voordeel te beslissen met een atoombom.

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme