De Dokwerker

Hoe breng je de jeugd besef en respect bij?

In 2003 las ik een bericht over het Sweelinck College in Amsterdam-Zuid, een leraar werd na een meningsverschil met leerlingen ernstig mishandeld. De leraar zit thuis, de vier allochtone daders zijn voorgoed van school gestuurd.
Burgemeester en Wethouders van Amsterdam spraken hun afschuw uit over het toenemende anti-semitisme onder de jeugd. Zij schreven een brief aan zeventig Amsterdamse scholen met het verzoek alle anti-semitische incidenten aan hen te melden.

Scholen deden die brief af als flauwekul. 'Ik heb hem meteen in de prullenbak gegooid,' zei een directeur van een vmbo-school. "Het probleem is veel omvangrijker dan alleen anti-semitisme", aldus de docenten, "en moet binnen de school worden opgelost". 'Want wat zijn de heren precies van plan?", vroeg de schooldirecteur zich af. 'Wij kennen onze leerlingen, zij niet."

Les Héritiers

Op 30 maart 2015 bekeek ik de film Les Héritiers, scenario Ahmed Dramé en Marie-Castille Mention-Schaar, die tevens de regie voor haar rekening nam (samen met Pierre Kubel.) De film begint heftig, om de sfeer en het beleid van een school nabij Parijs neer te zetten. Een moslima met hoofddoek komt haar rapport halen, maar wordt de toegang tot de school geweigerd waarop zij in woede uitbarst. Haar lerares en de schooldirecteur wijzen haar erop dat dit nu eenmaal beleid op school is waaraan ook zij zich de voorgaande drie jaren heeft gehouden, "waarom dan nu deze laatste dag niet?" Ze vertrekt zonder rapport.


Het verhaal van de film is op waarheid gebaseerd. Hoofdpersoon is Anne Gueguen, met veel plezier staat zij al meer dan twintig jaar voor de klas. De tweede hoofdrol is voor Malik, een rol die gespeeld wordt door Ahmed, inderdaad, de schrijver van de film. Hij zat in 2009 in de klas waar de film over gaat. De meeste van de overige leerlingen zitten op dit moment nog op school, slechts een klein aantal is beroepsacteur.
De klas van 2009 is een mengeling van culturen en ego's. Ze hebben geen respect voor regels, elkaar of degene die voor de klas staat. 'Juf' Anne is streng en ervan overtuigd dat ze de 'slechtste' klas van de school aan de praat kan krijgen.
Als zij door persoonlijke omstandigheden een invalster inschakeld slaat de klas volledig op hol. De kijker wordt geconfronteerd met heftige conflicten en een botsing der culturen.

Eenmaal terug besluit juf Anne de klas in te schrijven voor het CNRD, een nationale wedstrijd tussen scholen met als doel de democratische rechten en plichten van ieder individu over te brengen op de jeugd. Deze door de Franse regering ingestelde 'Nationale Wedstrijd van het Verzet en de Deportatie' heeft jaarlijks een thema dat refereert aan de Tweede Wereldoorlog, scholen kunnen een klas inschrijven die projectmatig werkt aan bewustwording.
Het thema is deze keer 'de kinderen en jongeren die slachtoffer werden van de holocaust tijdens WO II'. De schooldirecteur is tegen het plan van juf Anne omdat hij bang is dat zijn school er slecht van af zal komen. Welk een treffende overeenkomst zag ik hier met de Amsterdamse schooldirecteuren in 2003.

Juf Anne zet door, de leerlingen hebben het laatste woord, meedoen of afhaken. Niet iedereen heeft meegedaan, want de klas bestond uit 27 leerlingen, slechts 23 werden in de film geportretteerd. Twintig van hen studeerden later cum laude af. Een van de afvallers die wel nadrukkelijk in beeld komt is Olivier die een nieuwe naam aanneemt: Brahim. Een radicaal die duidelijk liet weten niet gediend te zijn van invloeden op zijn gedachtengoed en handelswijze.

Tijdens de film komen daarvan meerdere voorbeelden voorbij, tot extreem geweld komt het niet en dat is een verdienste van de regisseuse want het zou teveel afleiden van de essentie: 'hoe krijg je culturen nader tot elkaar en hoe nunanceer je vooroordelen'. Dat dit een extreem lastige opgave is ervaart Juf Anne aan de lopende band, maar door te blijven hameren op de overeenkomsten en niet de verschillen lijkt zij resultaat te boeken.
De verschrikkingen die de leeftijdsgenootjes van de Franse klas anno 2009 tijdens de bezettingsjaren 40-45 mee hebben gemaakt verbindt de klas, de aanvankelijk niet te overbruggen verschillen worden geslecht. De apotheose van de film zit voor velen waarschijnlijk in de laatste minuten van de film, die waren echter zo voorspelbaar geworden tijdens het kijken dat ik heb gekozen voor de ontmoeting van de leerlingen met Léon Zyguel.

Zyguel overleefde de concentratiekampen Buchenwald en Auschwitz en vertelde op scholen over de erbarmelijke omstandigheden waarin hij als tiener verkeerde. Het maakte grote indruk op de tieners anno 2009, de scenes zijn des te indrukwekkender als je weet dat de leerlingen onvoorbereid de ontmoeting in gingen. De camera's registreerde menige traan. Het droeg bij tot een nog bredere acceptatie.
Op 29 januari 2015, twee dagen na de internationale Auschwitz herdenking, overleed Léon Zyguel op 87-jarige leeftijd.

Conclusie

Ik vind dit een prachtige film, het betekent voor scholen een nieuwe kans om te zoeken naar wat ons verbindt en niet naar wat ons verblindt. Verplichte kost voor schooleiding en leerlingen dus. De regering zou ook een voorbeeld kunnen nemen aan het reeds 50 jaar oude initiatief van de Franse regering om kinderen besef bij te brengen over wat zich tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld.
Doordat er voor leerlingen in plaats van louter acteurs is gekozen komt de realiteit snoeihard binnen. De film toont niet alleen de hedendaags problematiek, maar ook oplossingsrichtingen.

De film LES HÉRITIERS ging op 9 april 2015 in première

Ariane Ascaride (juf Anne) over de film

"Meewerken aan deze film was een les in nederigheid. Het was de eerste keer in mijn leven dat ik voor een klas stond. Drieëntwintig leerlingen die mij niet kenden en meer naar mij keken als een leerkracht en niet als een actrice. De meeste acteurs waren gewone leerlingen uit het Lyceum Léon Blum en andere scholen.
Er deden ook een zestal acteurs mee. In het begin was het wat zoeken naar een evenwicht en was er af en toe wel wat profileringsdrang. Al snel werd het een homogene groep en slaagde ik erin een vertrouwensband op te bouwen met de leerlingen. Net zoals een leerkracht dat met zijn leerlingen doet. De draaiperiode was best intens. Wat me vooral is bijgebleven is het oprechte, authentieke karakter van die klas."

Ahmed Dramé (Malik en schrijver van de film) over de film

"Na de wedstrijd schreef ik me in voor een casting, ik ontdekte dat de basis van een film het script is. Dat wist ik helemaal niet…! Toen ontstond het idee om zelf een verhaal te schrijven. Ik was 17 toen mijn script klaar was en Marie-Castille besloot het te verfilmen. Ik was vereerd dat ik ook een rol in de film kon vertolken.
Bij het vertrek van Ariane (die juf Anne speelde) op de laatste draaidag heb ik gehuild. Tijdens de opnamen was ze voor ons méér leerkracht dan actrice. Als we wat lawaaierig of ongeconcentreerd waren, was zij het die ons vaak tot kalmte kon manen. Niemand haalde het in zijn hoofd haar tegen te spreken!"

Foto's uit de film