De Dokwerker

Concentratiekampen

Aan duidelijkheid niets te wensen, een kamp is een kamp en concentreren betekent 'focussen'; je op iets richten. De Duitsers richtten zich voornamelijk op tegenstanders en bevolkingsgroepen die zij minderwaardig achtten. Politieke tegenstanders moesten dus oppassen met wat zij zeiden, maar ook zigeuners, homoseksuelen, invaliden en, vooral, Joden liepen het risico zonder enige aanleiding en/ of vorm van proces te worden opgesloten.

De nazi's hadden hiervoor concentratiekampen waarbinnen het volgende onderscheid kan worden gemaakt:

1. interneringskampen
2. krijgsgevangenkampen
3. doorgangskamp
4. werkkampen
5. vernietigingskampen en
6. reserveringskampen

In interneringskampen werden met name politieke tegenstanders opgesloten. Krijgsgevangenkampen zijn vergelijkbaar met interneringskampen maar formeel geldt hier andere (internationale) regelgeving. Doorgangskampen als Westerbork in Oost-Nederland waren verzamelkampen waar Joden werden ondergebracht in afwachting van hun laatste reis naar een van de vernietigingskampen.
In werkkampen moest gewerkt worden, soms voor de wapenindustrie van Duitsland maar vaak ook voor grote bedrijven. Dit kwam ook in Nederland voor, Philips maakte net als Siemens in Duitsland graag gebruik van goedkope arbeidskrachten.
Vernietigingskampen hebben slechts één doel: zo snel en zo effectief mogelijk mensen laten verdwijnen. Na de moord met Zyklon B (gifgas) werden de stoffelijke overschotten verbrand.
In reserveringskampen zaten voornamelijk Joden waarmee de Duitsers 'mogelijk' later nog een doel hadden.

Reserveringskampen
Ook in Nederland bevonden zich reserveringskampen, het lijkt er soms op dat als je aanzien of geld had je je in deze kampen kon 'inkopen', maar dat lag een stuk genuanceerder. Slechts een zeer beperkt aantal Nederlandse Joden werd in Nederland geïnterneerd in een kamp wat eigenlijk nauwelijks een kamp te noemen viel want doorgans waren dit villa's voor slechts twee of drie gezinnen.
Een kamp waar velen wel eens van gehoord hebben en dat 'model' staat voor hoe het er in een groot reserveringskamp aan toe ging was Terezin in Tsjecho-Slowakije, ten noorden van Praag, dicht tegen de Duitse grens aan. De Duitsers noemden het plaatsje en kamp Theresienstadt.
Theresienstadt is een vestingstad waarin een burcht lag dat als reserveringskamp werd gebruikt.

De oorspronkelijke inwoners werden gedwongen hun woningen te verlaten om plaats te maken voor Joden, de schadevergoeding die zij daarvoor ontvingen was afkomstig van de Joden. Het bestuur van Terezin werd gevormd door SS'ers onder leiding van eerst Siegfried Seidl en van juli 1943 tot en met januari 1944 door Anton Burger.
Karl Rahm leidde het Joodse getto in Theresienstadt totdat het Rode Kruis toegang kreeg tot het kamp, enkele dagen voordat nazi-Duitsland capituleerde. Seidl en Rahm werden na de oorlog ter dood veroordeeld, deze vonnissen werden ook daadwerkelijk voltrokken. De tweede commandant (Burger) wist echter te ontkomen en leefde tot aan zijn dood in 1991 in vrijheid onder een valse naam in Duitsland.

Theresienstadt

De Duitsers pleegden de meeste moorden op vreemde bodem, in Polen stonden de vernietigingskampen en in Tsjecho-Slowakije namen zij op 10 juni 1940 Theresienstadt in om er een getto voor Joden van te maken. De burcht deed dienst als doorvoerkamp, het was voor de meesten slechts dus een tussenstation alvorens zij op de trein werden gezet naar vooral Auschwitz en Treblinka.
Naar schatting hebben er 150.000 mensen in Theresienstadt 'gewoond', waarvan 5.000 Nederlanders. In totaliteit hebben slechts 25.000 van hen de oorlog overleefd. Vlak voordat de Duitsers het kamp overdroegen aan het Rode Kruis zijn er nog honderden mensen om het leven gebracht, terwijl de nazi's toen al wisten dat ze de oorlog verloren hadden en de Russen binnen enkele dagen Theresienstadt zouden bereiken.

Het begin
In september 1939 vielen de Duitsers Polen binnen, een half jaar later werd Nederland bezet, een maand daarna namen de Duitsers Theresienstadt in waarbij zij slechts één doel voor ogen hadden: een getto creëeren voor Joden uit de regio en omringende landen.
Over de omstandigheden deden al snel verhalen de ronde, er werd schande van gesproken maar Adolf Hitler en Adolf Eichmann bedachten een duivels plan, de wereld moest wijs worden gemaakt dat Theresienstadt een geschenk van de Duitsers aan de Joden was en dat het leven er goed was. Er werden speelplaatsen voor de kinderen ingericht, de muren werden fraai beschilderd (onder andere door de Nederlander Jo Spier link), er werden winkeltjes, een koffiehuis, postkantoor, park, zwembad, leeszaal en een school ingericht en sportwedstrijden en feestjes georganiseerd met muziek en dans.

Van dit 'plaatje' werd een propagandafilm gemaakt door de Joods-Duitse acteur/ regisseur Kurt Gerron die voor de oorlog in Nederland woonde en aan verschillende films had meegewerkt waaronder 'Merijntje Gijzens'. Toen de Duitsers Nederland hadden bezet werd Gerron opgepakt en naar Theresienstadt gestuurd om de mensen daar van vertier te voorzien.
Direct nadat de film af was werden alle acteurs en Kurt naar de gaskamers van Auschwitz gestuurd. De film uit 1944 heette Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet. De volledige film is nooit teruggevonden, men weet niet eens zeker hoe lang deze duurde, de schattingen lopen uiteen van 50 tot 90 minuten en zou 35.000 Duitse Marken hebben gekost. De ondertitel werd uiteindelijk de naam waar de film bekend onder is geworden: 'De Führer schenkt de Joden een stad'.

Hieronder enkele scenes uit de film, daaronder een fragment van de film.

Het kamp bezoeken

Anno nu hebben we in Nederland helaas maar weinig wat herinnert aan de Tweede Wereldoorlog, zeker, er zijn veel gedenkplaatsen maar bijvoorbeeld de kampen (zoals Westerbork) zijn allemaal gedemonteerd. In Polen (Auschwitz) en Tjechië is dat anders. Theresienstadt is volledig in tact gebleven.
Carel L. Nederlof mailde mij en liet mij indrukwekkende foto's zien van zijn bezoek aan Theresienstadt. Onder de foto's tref je een link aan naar meer van zijn foto's van dit voormalige Joodse getto.

...lees hier meer over concentratiekampen...