De Dokwerker

Willem Frederik Hermans | De donkere kamer van Damokles

Met Klaas praatte ik graag over de oorlog, niet dat Klaas daar altijd evenveel zin in had kende zo zijn redenen, ik denk dat praten altijd zin heeft dus bouwde zich ondanks mijn aandringen toch een goede vriendschap op. En, ik ken Klaas eigenlijk al decennia, we scheelden vijf jaar maar als je 12 bent is dat veel, nu verwaarloosbaar.

Dus Klaas en ik spraken regelmatig af, uiteraard in de kroeg, want van praten krijg je dorst en van drinken krijg je honger dus bier en bitterballen moesten altijd onder handbereik zijn.

We hadden aardig wat gemeen, maar wat een groot verschil tussen ons is zijn de herinneringen aan de oorlog, niet dat we die zelf hebben meegemaakt, maar meer wat we weten van onze (groot-) ouders. Bij mij werd er simpelweg niet over de oorlog gesproken, ja, ik weet dat er wat gebeurd is waardoor mijn opa alle geloof in politiek, kerk en samenleving verloor, maar bitter, nee, bitter heb ik hem niet gekend. Al zal hij zijn momenten hebben gehad, ik vond hem geweldig.
Wel jammer dat mij nooit iets verteld is over de oorlog en wat zij hebben meegemaakt. Zo zijn er veel verhalen, ik stuit soms op schrijnende vertellingen en nog wekelijks wordt mij gevraagd of en zo ja, op welke wijze iemand alsnog (vaak postuum) geëerd kan worden.

De oorlog leeft

Ik merk dat de oorlog voortduurt, vooral bij de overlevenden en nabestaanden, maar ook bij steeds meer mensen die eigenlijk geen enkele lijn hebben lopen naar de oorlogsjaren. Waardoor dat komt weet ik niet precies, maar het is goed. Waar begin je als je 'blanco' bent, als je totaal geen referentiekader hebt?
Ik zou zeggen, mijn site, maar Klaas zei ooit tegen me, 'De donkere kamer van Damokles', van W.F. Hermans, dan weet je waar de oorlog over ging en hoe die verliep. 'Goed plan', dacht ik en kocht het boek.

Op 23 april las ik dat 'De donkere kamer van Damokles' is uitgekozen tot het boek van 2012 om mensen aan het lezen te krijgen. Welk een toeval. En zo vlak voor de herdenking van de slachtoffers van WO2 en bevrijdingsdag. In een hele grote lijn zal ik iets vertellen over het boek, maar laat ik me vooral aansluiten bij de oproep om te gaan lezen. Dat je met dit boek twee vliegen in één klap slaat is mooi meegenomen.

Willem Frederik Hermans schreef deze oorlogsroman in 1958, het werd zijn populairste boek, gebaseerd op de Rotterdamse SD'er Anton van der Waals, een V-man die als een van de grootste landverraders wordt gezien. Van der Waals was charmant en wist iedereen om zijn vinger te winden maar als hij eenmaal beet had liet hij niet meer los, zelfs de NSB had het niet hoog op met hem.
Van der Waals heeft honderden mensen verraden maar overleefde zelf de oorlog. Toch werd hij berecht en alsnog in 1950 ter dood veroordeeld, een straf die ook werd uitgevoerd.
Hij was een van de 43 foute Nederlanders die bij de 'Bijzondere Rechtspleging' na de oorlog ter dood werden gebracht.

Ik beschrijf in deze notendop Van der Waals niet alleen omdat hij model heeft gestaan voor het boek van Hermans, maar ook omdat er na de oorlog geen twijfel bestond over de daden van Van der Waals. In het boek van Hermans wordt daar een iets andere draai aan gegeven, hierover zou Hermans jaren later zelf zijn gaan twijfelen.
Dit nuanceerde hij gelijk door te stellen dat de lezer zelf zijn conclusies kan trekken op basis van de aanwijzingen die in een roman nu eenmaal niet altijd als '100% vaststaande feiten' moeten worden gezien. Misschien is het zelfs wel goed om een hypothese te poneren om de lezer aan het denken te zetten.
Mijn mening doet er niet veel toe, wat ik wel opmerkelijk vindt is dat Van der Waals na de oorlog door het in mijn ogen foute (zowel tijdens als na de oorlog) hoofd van de BVD, L. Einthoven, werd ingehuurd. Dat liep niet goed af, meer vertellen zou een lading aan je meegeven en dat is niet wenselijk als je het boek nog niet gelezen hebt.

Mijn advies is om 'De donkere kamer van Damokles' te lezen en je een mening te vormen op basis van het boek en wat erover geschreven is en wat W.F. Hermans er zelf later dus ook over heeft verteld.
In 1963 werd het boek door Fons Rademakers verfilmd met als titel 'Als twee druppels water'.
Een titel die iets verraad over het boek.

En helaas, ik verloor mijn goede vriend Klaas veel te vroeg.


WILLEM FREDERIK HERMANS | Het behouden huis