De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Jacques van Tol


Was de grootste Nederlandse tekstschrijver behoorlijk fout in de oorlog of maakte hij het goed door wat hij onder andere voor Joden deed?

Ik weet het zeker. Jacques van Tol zal net als Johan Heesters (link) altijd omstreden blijven en een deel van het Nederlandse publiek zal hen tot in het graf besmet verklaren. Heesters overleed in 2011. Jacques van Tol
Jacques van Tol overleed in 1969, maar geldt nog altijd als een van de beste Nederlandse tekstschrijvers aller tijden. Je leest meer over hem op mijn andere site: MokumsNL.

Van Tol, man met twee gezichten en meerdere namen
Jacques was zeer gedreven in het schrijven van teksten, hij schudde de ene na de andere uit zijn mouw maar schrijft dan meestal onder een pseudoniem. Louis Davids doet hem een voorstel. Die is bereid het viervoudige te betalen voor een stuk tekst als Van Tol zwijgt over zijn auteurschap en dat Davids dus zijn naam eronder mag zetten. Ook wil Davids niet dat Van Tol voor anderen schrijft maar daar gaat Van Tol niet mee akkoord. Wel ziet Davids bijna alles wat Van Tol schrijft en krijgt zo de kans de mooiste stukken eruit te halen.

Het Joods cabaret is populair in het interbellum. Ook als Hitler in 1933 aan de macht komt in Duitsland blijft de Joodse humor op een hoog plan staan ook al krijgt de NSB steeds meer vaste grond onder de voeten in Nederland.
Het succes van Louis Davids groeit tot enorme hoogte maar Van Tol profiteert daar niet in gelijke mate in mee. Dat begint hem danig te irriteren. In 1938 steekt hij zijn sympathiën voor de Duitse politiek niet onder stoelen of banken en wordt zelfs lid van de NSB.
Voor zover ik na heb kunnen gaan is hij nooit actief geweest voor de beweging en zegde hij nog tijdens de oorlog zijn lidmaatschap op.

Opportunist
Van Tol is dus openlijk lid van de NSB als de Duitsers in mei 1940 ons land bezetten. Toch schrijft hij een liedje tegen de Duitsers: 'Op De Grebbeberg', waar Nederlandse militairen zo heldhaftig stand probeerden te houden.
Maar ook maakt hij zich schuldig aan het schrijven van propaganda voor de nazi's. Hij presteert het zelfs om onder de schuilnaam Paulus de Ruiter een pro-duits cabaretprogramma te maken dat "Zondagmiddagcabaret" heet waarin Van Tol onder andere een zeer anti-semitische versie ten gehore bracht van zijn voor Louis Davids geschreven 'De Kleine Man'. Ik bespaar je de ronduit nare teksten in 'De Jodenman' versie.

Nog voor het eind van de oorlog schrijft hij 'Als op het Leidscheplein de lichtjes weer eens branden gaan' voor Willy Walden, het is een hoopgevend lied tijdens de hongerwinter van 1944 voor de Nederlanders die dan nog altijd gebukt gaan onder de bezetting door de Duitsers.
Maar Van Tol zou zich in meerdere opzichten van een positieve kant laten zien. Artiesten mochten niet optreden als zij de richtlijnen van de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer niet onderschreven. Johan Heesters weigerde dit bijvoorbeeld, maar die ging dan ook in Duitsland wonen en was zeer populair bij Hitler en het Duitse volk.
Maar Wim Sonneveld dan, die tekende de verklaring wel, net als veel andere Nederlandse artiesten zodat zij tijdens de bezettingsjaren door konden werken en door de Duitsers met rust werden gelaten.

Van Tol keert zich tegen de culturele beperkingen

Van Tol ziet de beperkingen die de Duitsers opleggen en die door de NSB uitgevoerd en op naleving ervan gecontroleerd moeten worden als beklemmend en doet openlijk per brief een beroep op de NSB de Snip en Snap maatregelen in heroverweging te nemen.
Ook zegt hij later het lidmaatschap van de NSB op. Na de oorlog zou blijken dat hij persoonlijk met succes bij de Duitsers heeft gepleit dat iemand niet op transport naar Westerbork zou worden gezet en vanaf het begin van de oorlog heeft van Tol onderdak geboden aan Joden. Toch hoort hij na de oorlog dat er een klacht tegen hem loopt en dat er een arrestatiebevel is uitgevaardigd. Uiteindelijk wordt hij opgepakt en zit hij ruim drie jaar in een cel.

Onafgebroken vanaf 1920, dus ook tijdens de oorlog en zijn drie jaar detentie, schrijft Van Tol voor Nederlandse artiesten die hun eigen naam onder zijn werk zetten. Alleen het duo Snip en Snap (Muiselaar en Walden) blijven openlijk met hem werken. Meer dan dertig jaar schrijft Van Tol nagenoeg alle teksten voor dit koningsduo dat nooit openlijk gesproken heeft over de roerige jaren.

Bekend is dat Willy Walden a-politiek was en met alle winden meewaaide. Piet Muyselaar daarentegen was wel betrokken en zou ook menigmaal moeite hebben gehad met de inbreng van Jacques. Maar desondanks is het nooit tot een breuk gekomen tussen de drie.
Mede verantwoordelijk hiervoor was de familie Sleeswijk die de shows van het duo produceerden en telkens benadrukten welk enorm talent Van Tol had. Willy Walden zou later zeggen dat hij nooit woordenwisselingen met Piet heeft gehad, behalve dan de keren dat het over politieke kwesties ging.

Actief en zo ja, voor welke kant het meest?
Ik heb geen enkele actieve handeling kunnen vinden die Jacques van Tol jegens Nederland zou hebben gepleegd tijdens de oorlog, behalve dan het cabaretprogramma. Daar staat tegenover dat hij stelling nam tegen de NSB Ongehoord met Jacques van Tol en Joden onderdak bood.
Er zijn er die voor meer dubieuze zaken minder straf hebben gekregen dan Jacques van Tol.

Hoe 'dubbel' de rol van Jacques van Tol is geweest blijkt wel uit het recentelijk verschijnen van een CD (Ongehoord 1940-1945) waarop zowel muziek als propaganda uit de jaren 1940-1945 staat. De Ramblers staan erop maar ook een aflevering van het Zondagmiddagcabaret van Paulus de Ruiter, oftewel Van Tol. Tot op de dag van vandaag schroomt men niet om te scoren met wat Jacues Van Tol geschreven heeft.

De informatie die ik heb kunnen vinden kan incompleet zijn. Misschien kom ook ik wel tot andere inzichten als ik meer documentatie heb. Ik houd me sterk aanbevolen voor uw input.

Weetje
Tol Hansse (Big City, hij heette eigenlijk Hans van Tol) was zijn zoon.

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme