De Dokwerker

De Nederlandsche Unie

Je hebt wel eens van die momenten dat je niet goed weet wat je moet denken van iets of iemand. Bedoelt hij dit of dat, wat vinden anderen ervan, is het wel zo fantastisch als het lijkt?

Zonder parallellen te trekken wil ik de rol van een betrekkelijk onbekend gebleven beweging proberen te verduidelijken. Waarom waren ze er? En waarom werd het uiteindelijk geen succes? Wat gebeurde er met de oprichters?

De oorlog is koud uitgebroken of de NSB van Mussert profileert zich als een uiterst rascistische beweging door het vooral te voorzien op Joden. Naar voorbeeld van de NSDAP van Hitler wurmt de NSB zich naar voren maar laat de scherpe kantjes weg, totdat de oorlog uitbreekt.
Op 24 juli 1940 springen drie mannen in het gat dat de NSB laat vallen, namelijk een op het nationalisme gestoelde beweging die het NIET openlijk heeft voorzien op een ras (lees: de Joden.)

Wie zijn de grote mannen van De Unie?

Jan de Quay
In de oorlog is hij een Brabantse mid-veertiger die zich in de politiek manifesteert en het van 1959 tot 1963 zelfs schopt tot minister-president. Hij werkte na het bombardement van Rotterdam met de Duitsers samen toen die Nederland op 10 mei 1940 bezetten.
Op 24 juli 1940 richt hij de Nederlandsche Unie op met twee anderen, over hen straks meer. In september van dat jaar is hij geen regeringscommissaris meer, maar er is nog wel een opmerkelijk feit te vermelden in de tussenliggende periode (juli 1940 - september 1940.) De Quay roept het Nederlandse volk op gehoor te geven aan de wens van de nazi's om te gaan werken in Duitsland.

Willem Drees zou na de oorlog gezegd hebben dat hij De Quay te omstreden vond om hem in zijn kabinet op te nemen. Na het kabinet-Drees (1948 - 1958) volgde in 1959 het kabinet-De Quay.

Louis Einthoven
Deze advocaat uit Lunteren is iets ouder dan Jan de Quay en heeft roots in Indiê. Hij weet in 1933 al van de bedoelingen van Hitler in Duitsland en Mussert in Nederland en wordt commissaris van politie te Rotterdam. Einthoven was geen fris mannetje, hij liep er niet mee te koop, maar veel later is wel vast komen te staan dat hij gecharmeerd was van de Gestapo die al ver voor de oorlog hun zwarte schaduw vooruitwierpen.
Zo had Einthoven bijvoorbeeld een anti-Chinezen beleid, daar waren er naar zijn zin veel te veel van in zijn stad. Na de oorlog zou hij vijftien jaar lang hoofd van de NVD (later de BVD, Binnenlandse Veiligheidsdienst) worden.
Tijdens de oorlog vormden Rotterdamse politie-agenten knokploegen.

Weetje
Louis Einthoven stoorde zich na de oorlog aan Lou de Jong die geen goed woord over had voor de NU tijdens de oorlog. Het kwam zelfs zo ver dat Louis een verzoekschrift indiende om Lou de Jong van zijn taak om over de oorlog te schrijven wilde ontheffen.
Dit verzoekschrift is tot 2051 staatsgeheim:


Hans Linthorst Homan
Deze oosterling was een leeftijdsgenoot van Jan de Quay en kwam uit een diplomatengeslacht. In 1940 was hij commissaris van de Koningin in Groningen) en werkte een jaar langer voor de Duitsers dan De Quay, maar had dan ook de meeste symphatie van de drie voor de Duitsers.
Zijn idee met de Nederlandsche Unie was om de NSB weg te drukken en samen te werken met de Duitsers. Ver na de orlog kreeg hij, geheel in de traditie van zijn familie, diplomatieke erebaantjes waaronder commissaris bij de Europese Unie, wat toen nog de EEG heette.

Verschillen tussen de drie
Homan ging verder dan Einthoven in de nazi-collaboratie, maar werd uiteindelijk door de Duitse bezetter op een zijspoor gezet. Einthoven was openlijk een rascist, maar haakte voortijdig af. De Quay kwam redelijk snel tot inkeer dat de weg van Hitler een doodlopende was.

Overeenkomst tussen de drie
Ze waren tijdens de bezetting, zeker in de beginjaren, voorstander van werken in Duitsland en werkten ook openlijk mee met de nazi's.
Ze zijn geïnterneerd geweest in een kamp maar na de oorlog kregen zij hoge posities. De oprichting van de Nederlandsche Unie was hun werk.

Doel van de Unie

Misschien dat De Quay nog wel oprechte bedoelingen had met de beweging, hij walgde van de NSB en verzette zich als eerste tegen de praktijken van de Duitsers. Wat hij voor ogen had was een samenwerking tussen de Duitsers en de rest van Europa dat grotendeels bezet was door diezelfde Duitsers.
Wellicht voorzag hij verschrikkingen die hij Nederland dacht te kunnen besparen door een nationale beweging die veel steun zou hebben onder de Nederlandse bevolking.
Linthorst schurkte tegen de NSB aan maar probeerde ze tegelijkertijd opzij te zetten. Dat liep spaak op de 'Jodenregeling' die volgens sommigen noodzakelijk was, maar die anderen te ver ging.

Goed voorbeeld van het anti-semitisme dat in de beweging sloop was dat leden van Joodse afkomst niet langer welkom waren. Nieuwe leden van Joodse afkomst werden toen al geweerd, men moest alleen nog op een chique manier van de reeds aanwezige Joodse leden zien af te komen, dat lukte niet. De drie oprichters werden het er ook niet over eens.

Ware intenties
Goed voorbeeld van de bedoelingen van het driemanschap was een verklaring die in december 1940 werd onderschreven door hen waarin onder andere te lezen viel:



Na deze verklaring en een herhaling ervan in januari 1941 richtten de pijlen van de illegale krant Het Parool zich op de Unie.

Grootte van de beweging
Doordat de NSB groeide vaarde de NU mee op dezelfde sentimenten en groeide zo uit tot net zo'n grote beweging als de NSB, er waren meer dan een miljoen sympathisanten waarvan meer dan de helft lid was van de partij, de grootste politieke beweging die Nederland tot op de dag van vandaag gehad heeft.
(Bron foto manifest: Gemeentearchief Amstelveen-2002)

Het weekblad, De Unie (onder eindredactie van G.J.H.M. Ruyghers), vond gretig aftrek bij meer dan 300.000 abonnees. Verreweg de meeste leden zullen uit afkeer van de NSB lid zijn geworden. Je moest toch wat, zo dachten velen.

Op straat werden er pamfletten en bladen uitgedeeld, dat leidde vaak tot confrontaties met NSB-sympathisanten.

Weetje
Positivos over de Unie nuanceerden na de oorlog de importantie van de beweging. Zou het volgens de een een variant van de NSB zijn, volgens velen nam de NU juist de NSB de wind uit de zeilen omdat de NU niet zo ver wilde gaan in het standpunt ten aanzien van de Joden als de NSB.
Daarmee zou de groei van de NSB tot staan zijn gebracht. Persoonlijk denk ik dat dat wel meevalt want ook de NSB werd niet vertrouwd door de Duitsers. Zo hadden ze geen wapens en zwaaide een door de Duitsers aangestelde regeringsleider de scepter in plaats van Mussert, die zich altijd een Nederlandse Adolf Hitler had gewaand.

Feit is wel dat de Unie verboden werd door de Duitsers, de NSB bleef de rechterhand van de nazi's.

Verbod van de Nederlandsche Unie
De Duitsers verlangden meer steun van de NU toen de oorlog aan Rusland werd verklaard. Dat ging de heren te ver waarna de Duitsers de NU op 31 december 1941 verboden en de heren werden opgepakt.
Tussen 1979 en 1986 overleden zij.
Het verbod van de Unie viel samen met het verbod van het Nationaal Front (link), een fascistische beweging waarmee de Unie wilde fuseren. Door onderlinge machtstrijd kwam het niet tot een samensmelting.

Mede door Huib en Jan Drion en hun blad De Geus werd de NU in het juiste perspectief geplaatst en konden veel mensen niet meer kiezen. Later, ver na de oorlog, werden er pas nuances gelegd rondom de Unie maar uit de benoemingen van de heren op hoge posten kun je eigenlijk al afleiden dat zij snel gerehabiliteerd waren.
In het verlengde van de 'geest' romdom Prins Bernhard plaats ik ook deze drie heren. Ze zijn net niet omstreden genoeg om nu te proberen, na al die jaren, nog een vernietigend oordeel te vellen temeer ze alle vier ook al zijn overleden.