De Dokwerker

Joods Amsterdam, maar waar woonden ze?

Er woonden zo'n 62.000 Joden in Amsterdam op 22.000 adressen. Tijdens de hongerwinter van 1944 haalden veel Amsterdammers het hout uit een groot deel van deze huizen omdat de bewoners al jaren niet meer gezien waren en de kans dat ze ooit nog terug zouden komen erg klein was.
Het hout werd gebruikt om de kachel te stoken.

Veel huizen stonden dus leeg omdat de bewoners op transport waren gezet door de Duitsers. De inboedel was vaak al weggehaald door de Duitsers, met name kunst vond zijn weg naar Duitse families.

In bijna alle huizen die langere tijd leeg stonden werd ingebroken omdat de oorspronkelijke bewoners Joods waren en om die reden uit hun huizen verjaagd, "aan hun spullen hebben ze toch niets meer", zo zal vaak geredeneerd zijn.
Na de oorlog bleek als snel hoe weinig Joden terugkeerden, de huizen stonden door de houtroof vaak op instorten en werden door de overheid gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw.

Snelle nieuwbouw
Het kan dus zomaar zijn dat jouw huis ooit van Joden is geweest of dat er op de plek waar je nu woont een ander huis heeft gestaan waar Joden woonden. Maar ook door reguliere nieuwbouw zijn er veel huizen verdwenen, zelfs hele straten waar veel Joden woonden voor de oorlog zijn weg.
Ik ken de Zwanenburgerstraat als een onderdeel van de Joodse buurt, zelfs na de oorlog was dat nog zo. Maar die straat heeft inmiddels plaats gemaakt voor de Stopera (link.)

Is dit jouw huis?

Het Joods Historisch Musem (JHM) heeft een 'Joods Huizenproject' opgezet, je kunt kijken of jouw adres voor en tijdens de oorlog bewoond werd door Joden. Omdat er zo ontzettend veel Joden zijn vermoord en zo weinigen dus maar terugkwamen is de kans groot dat je voor een verrassing komt te staan.

Zo ontdekte ik dat de Duitse buurvrouw waar ik jarenlang over de vloer kwam in de oorlog Joden boven zich had wonen die verraden zijn en op transport gezet om nooit meer terug te keren. Ik was te jong om dat destijds te weten, laat staan om ernaar te vragen. Wel weet ik dat tante Jet, de Duitse buurvrouw dus, met een Nederlander trouwde zodat ze geen van beiden naar Duitsland hoefden.

Zowel links als rechts van mijn ouderlijk huis hebben Joden gewoond die vermoord zijn door de Duitsers. Dit speelde dus allemaal voordat mijn moeder hier kwam wonen in 1963. Zelf zat zij tijdens de oorlog ondergedoken op het platteland.
Mijn grootouders hadden het zwaar, die hadden een kruidenierswinkel en stonden vijf jaar lang elke dag op een dubbele tweesprong, wel of niet leveren aan de Duitsers met veel geld en wel of niet leveren aan Nederlanders zonder geld. Het een kon het ander immers in stand houden. Een duivels dilemma.

De Joden die in de huizen naast ons huis hebben gewoond zijn allemaal uit hun huizen gehaald en op een trein gezet die leeg terugkwam.

Op de site van 'de 4 en 5 mei herdenking Amsterdam (link) staat de oproep om op 4 mei één dag je huis te markeren als er tijdens de Tweede Wereldoorlog een Joods gezin heeft gewoond dat gedeporteerd en vermoord is.

Het drama dat zich tijdens de bezetting heeft afgespeeld is pas echt goed zichtbaar als je ziet hoeveel huizen er vroeger bewoond werden door Joden en hoe weinig dat er nu nog zijn. Zo ontdekte ik dus iets over mijn ouderlijk huis maar een familielid woont zelfs in een huis waar Joden uit zijn gehaald, nog geen zeventig jaar geleden.

Lied 'Waar bleven de joden van ons Amsterdam?' uit 1947 van Hans Krieg