De Dokwerker

Helden of schurken?

Toen ik las dat er in Rotterdam weer een Stolperstein was gestolen was ik geschokt, het blijft toch opmerkelijk, de stad die in Nederland het hardst getroffen werd door de nazi's blijkt hardnekkige anti-semieten te huizen.
Als Feyenoord tegen Ajax speelt lopen de rillingen over mijn rug, niet vanwege de wedstrijdspanning, maar meer van de leuzen die de Rotterdammers uitkramen. Feyenoord verloor in de oorlog meer spelers dan Ajax door toedoen van de nazi's, een gotspe in optima forma.

Ik was benieuwd in welke landen er géén Stolpersteine liggen. Even een opfrisser, een Stolperstein (struikelsteen) wordt geplaatst voor het huis waar ooit een slachtoffer van de holocaust woonde. Het is een misvatting dat de Stolpersteinen alleen geplaatst worden als het slachtoffer de holocaust niet heeft overleefd.
Ook voor teruggekeerden uit de kampen worden Stolpersteinen geplaatst, er liggen in meerdere landen inmiddels 70.000 van dergelijke Stolpersteinen.

De meesten in Duitsland, ruim de helft, de rest in tal van landen, waaronder een in Argentinië. Naast dit Zuid-Amerikaanse land zul je in nog 23 landen Stolpersteinen vinden, het is dan makkelijk te bepalen waar ze niet liggen om je vervolgens te verbazen. Want bijvoorbeeld Denemarken kom ik in het rijtje niet tegen.
Denemarken, het braafste jongetje van de klas, althans, dat wil de geschiedenis ons doen geloven.

Denemarken, bezet door de Duitsers

Op 8 en 9 april 1940 vielen de Duitsers Denemarken en Noorwegen binnen, Zweden werd gespaard en bleef neutraal tijdens de oorlog. Er zijn ook geen slachtoffers gevallen op Zweeds grondgebied, daar liggen dan ook geen Stolpersteinen. Binnen 24 uur capituleerde Denemarken, voor Noorwegen viel het doek enkele dagen later.
Zweden stond de Duitsers toe gewonden weg te halen uit Noorwegen, in feite werden die gewonden weer opgelapt om elders te worden ingezet. Later vervoerden de Duitsers over dezelfde 'lifeline' wapens. Zo enorm neutraal kan ik dat niet noemen.

Denemarken kon niet veel meer weerstand bieden dan het deed, de inval was een complete verrassing en de slagkracht van het Deense leger minimaal. Misschien maar goed ook, zo werden de levens gespaard van veel jonge Denen. De Joden kwamen goed weg, letterlijk.
Denemarken was dus al bezet voordat Nederland werd binnengevallen, anti-Joodse maatregelen bleven er uit. Er woonden 7.000 Joden in Denemarken die compleet genegeerd werden door de bezetter. Deels kwam dat doordat de Deense regering samenwerkte met de nazi's. In de zomer van 1943 kwam daar een einde aan, de Duitsers stelden zich agressiever op en wilden de gehele Joodse gemeenschap oppakken.
De geschiedenis vertelt helaas niet hoe de Denen dat enkele dagen van tevoren al wisten, maar het effect was duidelijk, de Denen lieten alle Joden in oktober 1943 via het water naar het vrije Zweden oversteken. De razzia die door de Duitsers werd gehouden leverde niets op, de Denen zijn altijd geroemd om deze massale reddingsoperatie.

Maar...
Reeds in de jaren dertig wilden de Denen geen ruzie met hun belangrijkste handelspartner, Duitsland, Toen Hitler de macht in handen kreeg sloten de Denen vrijwillig de grenzen voor Joden die wilden vluchten voor de anti-Joodse maatregelen van Hitler, ze kwamen Denemarken niet in.
Na de bezetting kregen de Denen een lijst van de nazi's waarop de namen stonden van 56 Joodse vluchtelingen die toch naar Denemarken hadden weten te ontkomen, als antwoord op deze zwarte lijst pakten de Denen ruim tweemaal (127) zoveel mensen op en leverden hen direct uit aan Duitsland. Een jaar later stuurden ze nog eens 69 Joden richting hun dood. In stukken uit Deense archieven bleek eind vorige eeuw dat de regering de Joden liever kwijt dan rijk waren.
Denemarken heeft ook nooit iemand vervolgt.

In 1999 kwam het nieuws over de minder glansrijke rol van Denemarken dus naar buiten, het bleef overal stil, het leek wel of de redding van 7.000 Joden het imago van Denemarken als heldhaftige natie ons eeuwig moest bijblijven. De documenten over de zwarte bladzijdes van de Denen werden aanvankelijk ook niet vrijgegeven, maar via een beroep op de openbaarheid van bestuur kreeg een journalist toch inzage en schreef over de uitlevering van de Joden en de steun die de Deense regering in de oorlog aan de nazi's gaf.
Er waren meer documenten, maar die werden (nog) niet vrijgegeven, niet veel later werden die gestolen uit de archieven van de Deense overheid. Nu moet ik er wel bijvertellen dat de daders werden gepakt, het bleek om Deense neo-nazi's te gaan die mogelijk veel documenten hadden doorverkocht aan andere dubieuze groeperingen.
Kostbare informatie was wellicht voor eeuwig verdwenen.

Op woensdag 7 november 2012 werden de twee daders opgepakt, meer dan tien jaar na de eerste diefstal, jarenlang bleken de daders hun gang te hebben gegaan, dozen vol documenten over de Tweede Wereldoorlog waren in hun bezit. Aan de muur van een van de daders hing een lijst met daarin een document over Kaj Buchardt, een Deense soldaat die zich bij de Duitsers had gemeld om mee te vechten, hij werd ingedeeld bij de zogenaamde Nordland-divisie die aan het oostfront vocht tegen Rusland.

De documenten zouden in opdracht zijn gestolen en gaan, naast Kaj Buchardt, over Denen die tijdens de oorlog collaboreerden met de nazi's, de twee daders bleken afkomstig uit het criminele circuit en Kaj Buchardt persoonlijk hebben gekend. De Deense overheid deed op iedereen een beroep om kennis te delen waar zich misschien meer documenten konden bevinden, indien men deze zou inleveren kon men rekenen op amnestie, ze zouden niet worden vervolgd.
Er kwam niets.

In dit licht is het niet vreemd dat de Deen Helmut Rasbol (ook Helmut Leif Rasmussen genoemd) vrij in het land woont en niet door de Denen worden vervolgd wegens oorlogsmisdaden, Rasbol deed in 1942 en 1943 dienst in verschillende Duitse kampen
Maar waren er ook kampen in Denemarken? Mwahh, ik kon niets vinden, totdat ik op iemand stuitte die tijdens een vakantie in Froslevlejren (Froslev Gevangenenkamp) terecht kwam.
Hier werden Denen die door de Duitsers waren opgepakt ondergebracht, de Duitsers, die wisten dat de Deense regering hen niet onwelgevallig was, gingen akkoord dat het kamp door Denen werd bewaakt. Het kamp werd op 13 augustus 1944 geopend onder leiding van een SS'er. Op 19 september 1944 selecteerde hij ondanks gemaakte afspraken toch 200 gevangenen die naar Duitsland werden getransporteerd.
UPDATE! Rasbol is in 2022 overleden.

In het kamp zijn mensen gemarteld en gestorven. Exacte aantallen zijn niet bekend, maar zeker 1.500 gevangenen zijn op transport gesteld naar Duitse kampen in Polen. Om en nabij 11.000 mensen hebben Froslevlejren overleefd.
Het ging hier om politieke gevangenen, communisten en leden van het verzet, alle Deense Joden waren gevlucht naar Zweden, op enkelen na die al eerder waren opgepakt door de Deense politie en uitgeleverd aan nazi-Duitsland.

Toch een Stolperstein in Denemarken

Op het moment van schrijven (januari 2019) van deze pagina bereikte mij het bericht dat er op 12 juni 2019 ook in Denemarken een Stolpersteine zal worden gelegd. Eind 2019 blijken er zowel in Frederiksberg als in Kopenhagen Stolpersteinen te liggen.