De Dokwerker

Wat overkwam iedere gevangene?

Er wordt wel eens geroepen dat de gevangenen in de kampen weerloos toekeken hoe ze aan hun einde kwamen, maar dat was geenszins het geval. Een uitleg hoe de psyche van de mens werkt is op zijn plaats.

De foto hiernaast toont geheel ontklede vrouwen die op weg zijn naar een van de gaskamers in Auschwitz-Birkenau. Er zijn vier van dergelijke foto's die door het Poolse verzet in tubes tandpasta het kamp uit werden gesmokkeld. De foto is gemaakt op 1 augustus 1944.

Op het moment dat gevangenen in, bijvoorbeeld, Auschwitz aankwamen werden zij geconfronteerd met het ergste van het ergste, ze leken in een hel te zijn aanbeland waar geen enkel respect meer gold voor menselijk leven.
De overgang en confrontatie was dermate groot dat men volledig dichtklapte.
Dit wordt ook wel 'apathie' genoemd.

Apathisch gedrag

Direct bij aankomst werden de gevangenen geconfronteerd met een nieuwe wereld die hun voorstellingsvermogen volledig te boven ging. Hierdoor sloeg men binnen twee dagen volkomen lam. Gevolg hiervan was dat de emotionele betrokkenheid met de directe omgeving verdween, men trok zich sociaal terug in zichzelf, men vlakte emotioneel totaal af en was iedere seconde van de dag bang dat men geslagen, verkracht of vermoord zou worden.
Het is niet dat men geen emotionele betrokkenheid meer wilde tonen, maar men kon dat eenvoudigweg niet meer opbrengen door de verschrikkingen waar men doorlopend mee werd geconfronteerd.

Apathie veroorzaakt een gebrek aan motivatie, interesse en emotie. Een ander woord voor apathie is 'wezenloos', oftewel, je voelt jezelf niet meer, ieder gevoel is uit je lijf en hoofd verdwenen, je hebt geen enkele sympathie meer voor de buitenwereld. Je bent de verbinding met jezelf kwijt en kunt daardoor geee contact meer krijgen met je omgeving. Het brein verwerkt geen emotionele prikkels meer.
Apathie in Auschwitz werd een overlevingsmechanisme, want wie weet werd jij wel gespaard, maar het kwam voort uit totale wanhoop en gruwelijke ontmenselijking.

Het post-concentratiekampsyndroom

Het is niet verwonderlijk dat de in de kampen opgelopen trauma's tot psychische stoornissen hebben geleid. Reeds in 1952 bleek uit een onderzoek onder 1200 concentratie-kamp-overlevenden dat 900 van hen leden aan verscheidene neurotische aandoeningen. Later hebben er nog meer onderzoeken plaats gevonden waarbij de resultaten nagenoeg even bedroevend waren.
In de concentratiekampen waren de ontberingen van een dermate ernstige aard dat men binnen enkele dagen een vorm van apathie ging vertonen. De nazi's deden dit bewust, het angst aanjagen was door hen tot kunst verheven.

Muselmänner

Deze term betekende het absolute dieptepunt in menselijke waardigheid. Binnen de concentratiekampen was het beleid erop gericht de gevangenen psychisch zo snel mogelijk te breken. Eten, medicijnen, water en slaap werd de gevangenen onthouden waardoor zij al snel enorm mager werden.
De ogen waren ingevallen, uit de armen en benen staken botten en de ribben waren eenvoudig te tellen. Het gedrag van Muselmänner (hetzelfde gold voor vrouwen) was lusteloos, a-sociaal en totaal uitgeput.
Een Muselmann had geen enkele overlevingskans, doorgaans stierven zij binnen een à twee weken.

De term komt hoogstwaarschijnlijk van het Turkse woord voor Moslim, namelijk Müsliman, wat in het Duits overgenomen is tot Muselman. Het vergelijk werd getrokken met een biddende Moslim die zijn hoofd diep boog, iets wat gevangenen die hun einde voelden naderen ook deden, maar dan omdat ze simpelweg de kracht niet meer hadden om hun hoofd rechtop te houden.
Vandaag de dag wordt Muselman nog steeds wel in Duitsland gebruikt als ze Moslims bedoelen, maar de connotatie is uiterst negatief dus niet algemeen geaccepteerd, het is een scheldwoord.


Lees HIER (pdf) een verslag van een gesprek met een vrouw die een concentratiekamp overleefde.